PB040665

130 Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich

u bydła, drobiu i świń, powstające przy utrzymaniu ich na bezściołowy_C|, i nieekonomicznych podłogach, powodujących także inne liczne urazy i ol^. leczenia ciała oraz schorzenia wymion.

Inne źródło cierpienia odnosi się do sfery emocjonalnej, której obce. nie nadaje się szczególne znaczenie. Gradacja stanów lękowych, od zaniepokojenia po paniczny strach, wynika z sytuacji nieprzyjaznych lub niebez-piecznych, a także zdarzeń dla zwierzęcia nieprzewidywalnych, których osobnik (osobniki) nie może lub nie potrafi uniknąć. Narastanie panicznego strachu można obserwować w grupach aktualnie nie niepokojonych świń wyłącznie na skutek odbioru informacji o bólu i zagrożeniu, jakich do-świadczają inne zwierzęta np. podczas kastracji i uboju. Przyczyną strachu może być: przemieszczenie zwierzęcia do nieznanego mu miejsca lub obcej grupy, izolacja, agresja zwierząt dominujących oraz urazogenne urządzenia.

Trzecim, jak dotąd rzadko uwzględnianym, a obecnie coraz częściej sygnalizowanym źródłem cierpienia zwierząt hodowlanych jest niemożność przejawiania, a następnie zaspokajania silnych, wrodzonych, gatunkowo swoistych popędów i instynktów. Tego typu ograniczenia są typowe dla ferm przemysłowych, projektowanych z pominięciem najbardziej podstawowych potrzeb behawioralnych zwierząt. Ograniczenia w przejawianiu instynktów wyzwalają u zwierząt stany silnej frustracji, prowadzące do poważnych zaburzeń somatycznych i stereotypii, aż do samookaleczeń i kanibalizmu. W warunkach ograniczenia ruchu, nadmiernego stłoczenia, tłumienia instynktów czy niezaspokajania innych potrzeb zwierząt, obserwowane są u nich takie zaburzenia behawioralne, jak nadmierna agresja, kanibalizm, pterofagia. Te anomalie behawioralne są przyczyną bólu, cierpienia i strachu zwierząt będących ofiarami tych agresji.

Systemy alternatywne, poprzez wprowadzanie do otoczenia zwierząt elementów przynajmniej po części zaspokajających te potrzeby (ściółka, przestrzeń życiowa, zwiększony udział włókna w paszy), ewoluują w kierunku środowiska ekstensywnego, co nie oznacza środowiska prymitywnego.

Omawiając niektóre reakcje behawioralne czy stresowe celowo nie wymieniano czynników będących przyczyną tych zaburzeń, a będących efektem nieadekwatnego środowiska czy systemu utrzymania zwierząt. Nie zawsze czynniki te występują pojedynczo, często występują kompleksowo i są efektem świadomej lub nieświadomej działalności człowieka-hodowcy.

5.3. Metody oceny dobrostanu zwierząt

Złożoność pojęcia dobrostan stwarza problem ustalenia obiektywnych kryteriów jego oceny. Metody oceny stanu „dobra” zwierząt powinny opierać się na kryteriach obiektywnych (diagnostyka kliniczna, laboratoryjna, analizy statystyczne, badania etologiczne) oraz kryteriach subiektywnych (prowadzone na bieżąco obserwacje zachowania zwierząt, indywidualne odczucie stanu środowiska). Wiodąca w badaniach dobrostanu zwierząt gospodarskich jest etologia stosowana, ukierunkowana nie tylko na ekonomicznie wymierne reakcje pokarmowe i reprodukcyjne zwierząt, ale również na ich reakcje psychiczne, jak emocje, motywacje i zdolności pojęciowe. W kształtowaniu dobrostanu niezbędne jest uwzględnienie szerokiego tła środowiskowego, co - łącznie ze znajomością wzorców behawioralnych - daje podstawę do tworzenia alternatywnych systemów chowu. Parametry etologiczne w ocenie dobrostanu zwierząt są najbardziej adekwatne, a nadto służą do dokonywania właściwych korekt w środowisku. Odniesienie człowieka do zwierząt kształtowane na gruncie etologii pozwala uniknąć takich skrajności, jak relacja przedmiotowa (mechanistyczna) lub nadmiernie emocjonalna, obciążona błędem antropomorfizacji.

W piśmiennictwie dominuje obecnie podział wskaźników dobrostanu na fizjologiczne, behawioralne, zdrowotne i produkcyjne, a metody badawcze przyjęte w tych dziedzinach są przyjęte jako miarodajne w szacowaniu dobrostanu. Trzeba nadmienić, że podział ten jest umowny, i przyjęty głównie z uwagi na możliwości warsztatowe i interpretacyjne. W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne opisują ten sam stan ustroju, a wykładnią stanu dobra organizmu jest poziom produkcji i zdrowie. Do wskaźników dobrostanu należą też tzw. wskaźniki uzupełniające, którymi mogą być np. parametry techniczno-technologiczne budynku inwentarskiego, jak wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych, rodzaj materiałów użytych do konstrukcji urządzeń, sprawność systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób ograniczania swobody zwierząt i in. W ten sposób do kształtowania dobrostanu włączone są służby inżynieryjno-budowlane, których roli i znaczenia nie sposób przecenić. Urazogenność i awaryjność urządzeń, stosowanie materiałów nieobojętnych dla zdrowia lub nawet toksycznych, jak również wadliwe rozwiązania funkcjonalne stanowią poważne zagrożenie dobrostanu.

W szacowaniu dobrostanu ważne jest kryterium etyczne, związane ze zmianą punktu odniesienia do zwierząt, które z przedmiotu produkcji stają się podmiotem zdolnym do odczuwania cierpienia. Biorąc pod uwagę