prigogine6

dylemat Epikura

pojęć fizycznych lub logicznych”. Wierzę, że Penrose ma rację: rzeczywiście potrzebujemy nowego sformułowania podstawowych praw fizyki, które muszą opisywać również ewolucyjny aspekt natury. Tylko w ten sposób będziemy w stanie rozstrzygnąć dylemat Epikura. Przyczyny indeterminizmu i asymetrii czasu muszą wyłaniać się z dynamiki. Prawa, które ich nie uwzględniają, są niekompletne, dokładnie tak samo jak fizyka, która nie uwzględniałaby elektryczności czy grawitacji.

Prawdopodobieństwo pełni zasadniczą rolę w większości nauk — od ekonomii po genetykę. Jednocześnie wciąż żywa jest idea, że prawdopodobieństwo to tylko stan umysłu. Musimy zatem uczynić kolejny krok i pokazać, w jaki sposób prawdopodobieństwo wkracza do podstawowych praw fizyki, klasycznej i kwantowej. Celem mojej książki jest właśnie prezentacja sformułowania fizyki, spełniającego powyższe warunki, czyli przekazanie czytelnikowi opisu świata, który zapewni odpowiednie miejsce nie tylko prawom natury, ale również nowości i kreatywności.

Na początku tego rozdziału odwołałem się do pre-sokratyków. Starożytni Grecy przekazali nam jednak w spadku dwa ideały, które wyznaczyły kierunek naszej historii. Pierwszy, to wiara w możliwość poznania natury, czyli, używając słów Whiteheada, ideał „stworzenia systemu pojęć ogólnych, systemu, który byłby konieczny, logiczny, spójny i według którego moglibyśmy interpretować wszystkie elementy naszego doświadczenia”.¹³ Drugi zaś, to ideał demokracji, opartej na przekonaniu o ludzkiej wolności, kreatywności i odpowiedzialności. I chociaż wciąż jeszcze daleko nam do osiągnięcia któregokolwiek z nich, możemy wreszcie przynajmniej stwierdzić, że nie są one ze sobą sprzeczne.

ii

Doszliśmy zatem do wniosku, że problemy czasu i determinizmu konstytuują granicę, oddzielającą naukę od filozofii, czy — innymi słowy — dwie kultury opisane przez C.E Snowa¹⁴. Należy jednak podkreślić, że fizyka nie jest bynajmniej monolitem. W rzeczywistości bowiem wiek XIX pozostawił nam w spadku dwojakie dziedzictwo: z jednej strony prawa Newtona, opisujące Wszechświat symetryczny w czasie, a z drugiej — jego ewolucyjny opis związany z entropią.

Entropia to najistotniejszy element wprowadzony przez termodynamikę — naukę o procesach nieodwracalnych, czyli ukierunkowanych w czasie. Wszyscy doskonale wiemy, co to jest proces nieodwracalny: wystarczy pomyśleć o rozpadzie promieniotwórczym, tarciu albo lepkości, powodującej spowolnienie ruchu cieczy. W przeciwieństwie do procesów odwracalnych (na przykład ruch wahadła, gdy nie występuje tarcie), kierunek wszystkich tych procesów jest ściśle określony w czasie. Radioaktywność każdej substancji maleje, a ruch cieczy z czasem ulega spowolnieniu na skutek lepkości. Natomiast w przypadku ruchu idealnego wahadła odróżnienie przyszłości od przeszłości jest niemożliwe. Jeśli zamienimy przyszłość, czyli „-K”, na przeszłość, czyli    otrzymujemy ruch wahadłowy równie

realny jak poprzedni. Procesy odwracalne opisywane są za pomocą równań ruchu, niezmienniczych ze

31