S5008435

aię w Siedmiogrodzie Coltów 1 Scytów. Odkryto tu bowiem przypadkowo grób jamowy, w którym, obok sabytków tworzących dość typowy zestaw wypoaażenla grobu wojownika z LT B*. miano znaleźć krótki mieczyk typu scytyjskiego (w k i na k es) i 2 fragmenty uprzęży końskiej. Akinakes « Aiud należy do jednego z charakterystycznych i dobrze datowanych typów, który występuje przed© wszystkim w drugiej połowie VI w. p.n.e., a sporadycznie może się nawet pojawiać nieco wcześniej¹⁸. Można więc przypuszczać, iż nie jest to zespół zwarty, lecz są to inwentarze 2 grobów, starszego — „scytyjskiego" 1 młodszego — „lateńskiego". Ten pierwszy zapewne został uszkodzony przez grób wojownika celtyckiego.

Podkreślić trzeba istnienie bardzo zasadniczych różnic dzielących Medmlogrodzką grupę kultury „scytyjskiej" i tamtejszą grupę kultury lateńskiej. Najbardziej rzuca się w oczy odmienność obrządku pogrzebowego, Cmentarzyska ..scytyjskie" charakteryzuje obrządek szkieletowy, groby ciałopalnę są wówczas bardzo rzadkie ^w. Z cmentarzysk lateńskich znamy dotychczas tylko 4 pewne groby szkieletowe z Fintinele. Tę zasadniczą różnicę uzupełniają dalsze w zakresie reguł wyposażenia zmarłych (np rzadkość występowania w grobach lateńskich części uprzęży). Jedyne wyraźniejsze nawiązania dotyczą ceramiki lepionej, ale do tej kwestii wrócimy później,

Z przytoczonych faktów wynika, że można mieć wątpliwości na temat genezy siedmiogrodzkiej grupy kultury lateńskiej. Stanowi ona niewątpliwie ślad po grupie ludności (Celtów) przybyłej z zachodu, z obsaarów bliższych centrum zasięgu tej kultury. Mało prawdopodobne jest przypuszczenie, iż Celtowie zastali w Siedmiogrodzie silne i liczne grupy ludności ..scytyjskiej".

W niniejszym szkicu zostaną poruszone tylko niektóre aspekty problematyki siedmiogrodzkiej grupy kultury lateńskiej ^w Oprócz proble-mu chronologii zajmiemy się kwestią jej specyfiki w ramach wschodniej. sivdko\vvvisnM‘.uwijskiej prowincji kultury lateńskiej. Podstawowe znaczenie dU rozważań nad datowaniem omawianych znalezisk tworzą

^w JVt A t Moi) u ko V a I9$t» s. 4T n.. tabl. 15.

a Uiv*> ci*k*D»lw « ctweatarsysk    ;.>ióch“ w Siedmio*; rvxl£ie zestawił

i H Ort * a a

*    literaturę    A' kwestii Kultury lateńskiej w Siedmiogrodzie sta-

«wną aMfetfięae pracr l Kv»v»os INI: V. Pżreun 19K: I. Nestor MSkz Ml a: tenże tżSNtatik tenże tZU-lWt; L. Mżrton 1933. pnsstm: tenże    fn»ńn; l. Husytży 1941: tejże 1944. pessw; tejże

INT, j. 331 n. M K o s * a łHZ. ptum. tenże 1M4. passim; Dl Popescu ZM14ŻM: tenże 1944; : e a a e. I*;) C. Daiceeiein IWO. s. 333 a: EL. Ho-redl IMl-lżM tenże UM3. V. lirta IW: tenże 19Tln: tenże l9Tlb: M K „ > ^ IW. » Rusu. O. Bnn<i ula !«•: I. H Cr i san 1994; tenże tenże izatm tenże łfńk tenże BUc.

zachowane inwentarze ponad 100 grobów, gdyż osady dostarczyły niewielu zabytków należących do grupy dobrych datownikówr Niestety nie zostały opublikowane wyniki nowych badań w Cepari i Fintinele, z których pochodzi blisko połowa znanych dotąd grobów kultury lateńskiej z Siedmiogrodu, w tym materiały bardzo istotne dla ustalenia datowania omawianej kultury.

Warto też zwrócić uwagę, że ostatnie odkrycia pozwalają zakwestionować rozróżnianie dwóch odrębnych pod względem genezy i chronologii grup terytorialnych kultury lateńskiej w Siedmiogrodzie, których istnienie postulował 1. Nestor ²¹. Południowa — z dorzecza Maruszy, miała być starsza, głównie z LT B, a północna, z dorzecza Samoszy, młodsza — miała zawierać głównie zespoły z LT C. Nowe odkrycia doprowadziły jednak do ujawnienia w północnej części Siedmiogrodu zespołów z LT B (np. w Fintinele), a w południowej — z LT C (np. w Bratei) i tym samym w znacznym stopniu nastąpiło zatarcie różnicy chronologicznej, która uprzednio wydawała się dzielić oba regiony osadnictwa kultury lateńskiej w Siedmiogrodzie. Ostatnio V. Zirra dokonał modyfikacji koncepcji I. Nestora, proponując wyróżnienie w Siedmiogrodzie 3 grup terytorialnych kultury lateńskiej **. Wedułg niego w północnej części Siedmiogrodu należy wydzielać nie jedną, lecz 2 odrębne grupy — jedną (z LT C) w dorzeczu Małej Samoszy (koło Cluju), a drugą (z LT B — LT CJ w południowej części dorzecza Wielkiej Samoszy (jud. Bistrita-N&s&ud). Jednak z uwagi na stosunkowo słabe zbadanie obszaru Siedmiogrodu, brak wyraźnych pustek przedzielających rejony bogatsze w znaleziska i jednolity charakter materiałów, budzi wątpliwości celowość wyróżniania w Siedmiogrodzie mniejszych grup kultury lateńskiej. Z tego względu całość siedmiogrodzkich materiałów tej kultury będziemy omawiać łącznie.

Wszystkie siedmiogrodzkie materiały kultury lateńskiej mieszczą się w ramach wczesnego i środkowego okresu lateńskiego. Brak jest gam zarówno form latenu A. jak i latenu D (wyjąwszy importy ..lateńskie” ze stanowisk dackich). Wśród ponad 20 znanych, dobrze zachowanych zapinek z terenu Siedmiogrodu tylko kilka reprezentuje farmy wolateńskie. większość zaś to okazy schematu wczesoołateńskiego. Zdecydowanie wyróżniają się w tym zbiorze zapinki munsingeńsioe z Dip$y (ryc. 1 1) i Ri$nov (ryc. 1/4), jedyne okazy tego rodzaju w Siedmiogrodzie. Fibula z Dipęy reprezentuje młodszą wersję tych zapinek Również okaz z Ri$nov (ryc. 1 4) nie należy do klasycznego ich typu. lecz przed-

L Nes.tor UOT-lMIi Piętę! ten kijtjkowal K. Heredt V. Zirra link Por. mco ibluoną fibulę