Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (111)

Ul fMk Iflh-ltM

uiwnoki (czy rac/ej hylejakości: fabuła ma tu bowiem moczom pett towt»-alegoryzacyjne>. jest jednak ciekawsze intelektualnie nil fw_e, Wiktora: zatraca o zagadnienie wolnej woli i determinizmu, i)|^ problematykę manipulowania człowiekiem przez potężne. coraz muej c* mu siły.

Tak więc nowatorska proza — nazwijmy ja tak — 'cntacyjaofllHpit j na. szukając dróg ku nowym, bardziej adekwatnym wobec XX vh» J rzeczywistości formom powieściowym. z zamiłowaniem tez wpromba ontologic/ne zamieszanie do relacji: fikcja — rzeczywistość (sztuka «.• ciel. (Wypada tu przypomnieć takie Hotel na plaży Jerzego Brama). Ciji| to za>. Ml to demaskując własna fikcyjność. zrywając zatem XDUm* umowy miedzy pisarzem a czytelnikiem (konkurs na zakończenie peoife u Brzęków skiegol. bądi to. przeciwnie, tworząc wielkie metafory, w bo* świat uznawany za rzeczywisty otrzymywał status artystycznej fikcji.

Owo naruszenie granic między różnymi sposobami istnienia aj w i między różnymi stopniami fikcyjności przedstawianego świata, yeton ją teoretycznie z fantastyką metafizyczną. W praktyce jednak mak proza tcruacyjno-filmopodobna były nierównie bliższa — i pnUau (katastrofizm, poczucie kryzysu kultury), i tematycznie („europcmA i i-nacyjiiic" (pewna dczynwołrura wobec własnego dzieła i jego proMtapk skłonność do mistyfikacji) — współczesnej sobie i wcześniejszej dno hrabiego Orgaza) fantastyce historiozoficznej. Gatunkowo raf naje*-, • ■ — jak sama nazwa na to wskazuje — nawiązywała do powieści sean-Tj* jak gdyby podejmując futurystyczne postulaty zdemokratyzowania (<n literackich i przybliżenia literatury do szerokich warstw czytdmctjd Tę sumą funkcję pełniło leź. oczywiście, jej filniopodohieństwo.

Nowatorska proza sensacyjno-filmopodobna: ostatnie słowo dyiumkaes-./ewolucyjnego" okresu awangard literacko-plas tycznych zamykała ncBjpm procesy, niż otwierała nowe. Nic były natomiast pozbawione kontynuacji-jl miało się to wcześniej czy później okazać — tc eksperymenty, które kó honorowały „prozatorskośd" prozy i — nic szukając oparcia w innych mód czy sąsiednich rodzajach literackich — próbowały odnowić powieść. dując do niej nowe perspektywy narracyjne bądi czasowe, głębiej md*m jej strukturę i komplikując kompozycję, jednym słowem ogrania** 4* właściwych swojemu rodzajowi środków wyrazu.

Do utworów takich zaliczają się w omawianym okresie m in.: / dnu na ta (1926) Ferdynanda Goetla. Ciszy lasu i twojej ciszy... (19311 Zbipm 274 Grabowskiego (zob. ». 330). Wygnańcy Ewy (1932) Tadeusza Kudhfrfacp

jfcidi dwóch stopni fikcyjności łączy fiu M 4vtń I prozą scnsacyjno-fil-oęodobaą. Powiek Goetla zasadę ic pluk nejalu „uwewnętrznia". przesuwa gduyotfologii w sferę poetyki, czyni rttewem struktury’ powieściowej. Jest u «aer aulotcinaiyczny. zbudowany | lin ■yncmunlegle rozwijających się. riiokwwnorzędnych wobec siebie wat-1 lj» auracji: i wspomnieniowej, pisanej cH w trzeciej osobie, powieści o lalach j «p), i i dziennika, w którym autor mj powieści pisze ją jak gdyby na ud)di oczach, poprawia i kreśli, zwierza K k swoich warsztatowy ch kłopotów, rnkocjkini epoki tłumaczy psychiczną sęcrwć bohatera (tu pewna zbieżność i li)t)M Jaksy lirycznej" u Kadcna), cdiocześnic zaś relacjonuje swoje ak-uhe powojenne Zycie. Powiek w ponda pozostaje niedokończona: bohatc-aiiamorowi (autorowi na planie fikcji! itidłje się zamknąć własnej przeszłości • tuuft anystyc/ny, ma onu bowiem, jŁ ii( okazuje, twoje ..dalsze ciągi” w jego Życiu aktualnym. Tak więc, filie i jedną z tendencji prozy Dwudziestolecia, autentyk (choć lakZe: flcyjny. a przy tym szybko rozbudowujący własną fabułę powieściową) wia& % fikcję. Jyck" — sztukę.

tśmmdaciL jako odosobniony w tych lalach przykład konsekwentnego muutfm (jeden przy tym z najwybitniejszych utworów płodnego indounmego autora), jest książką nie óo pominięcia w historii literatury ŁcirywMijcnncgo Dwudziestolecia. Inna sprawa. Ze śmiałość eksperymentu jMHiuila w wyraźnej dysproporcji do walorów tego utworu jako powieści ppMngjcrag czy obyczajowej, lima leź sprawa. Ze zarówno jej kształt (jtajemy, dość nijaki, chwilami banalnie kolokwialny, jak świat przed flńay w jej obydwu wątkach-narracjach i sposoby jego przedstawiania, andb trącące myszką — nie miały w sobie nic z XX-wiecznego —m Z pewnością zbyt pochopnie ówczesna krytyka zestawiali — na fanjeh prawach - Z dnia nu dzień i Patuhą Irzykowskiego i z FalswKUml Odri    MM* ■    275