Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (121)

I

);ili w Motorach widzieć można kompromitację ckipresjonuujących umów 'ul tnydńertych, to Sól ziemi (1936) Wittlina nuwać by należało matów ijih idnbililacją. Utwór ten (stanowiący pierwszą część nic ukończonej miły Powieści o cierpliwym piechurze) bliski jest ekspresjom zmówi głównie • nntwie ideowej: przez patetyczny anty militaryzm. moralisty c/ny pacyfizm, latacza zaś dzięki tytułowej postaci niewinnego bohatcra-prosuczka. Piotra jkńadomskicgo. posługacza z małej stacji kolejowej na Hucukzczyźaie. ^oiancjo żołnierza" pierwszej wojny światowej. Postaci zimtotogizowaocj a .ą»db właściwy dla ckspresjonistycznego komunknizmu i prymitywizmu, i wijtcej si;ić się świętą ofiarą owej wojny. Nie mniej antywojenny §t autor Żółtego Krzyża. Wittlin ukazuje wojnę w sposób diametralnie dit): nie „z góry”, lecz „od dołu”, nie poprzez losy jej wirtuozów, ta poprzez losy jej „armatniego mięsa”, przygotowywanego dopiero do ptn roli. Sól ziemi kończy się przed odkomenderowaniem na front (Ataki, w którym służy Piolr Niewiadomski, toteż, /. natury rzeczy, anr vayiy wymierzone w wojsko i państwo, jako instytucje zniewalające tanitka, jest tu skierowane głównie przeciw koszarowemu dtylowi. prted-taiMemu jako ponury rytuał celebrowany przez ludzkie automaty na attł bóstwa Subocdynacji. (Notabene, Wittlin zbliża się tu do Adolfa Bndnicldcgo jako autora Żołnierzy 1933, ulwom nierównie zresztą w krytycyzmie ata łagodniejszego, bo też i dotyczącego armii polskiej, nie zaborczej.

Tg oy mac/cj. znamienne jest dia łat trzydziestych owo powinowactwo łaaymilitary/.mie i antykoszarowości).

Mistrzowsku umiejętność zespolenia ze sobą dwu — biegunowo odmiennych -jmpekty w narracyjny cli: autora i głównego bohatera, przyczyniła się do teontm w tej powieści jedynego w swoim rodzaju aiiażu. w którym epicki piroś łączy się t wyrafinowaną ironią, realistyczna wuja świata z jego diologizacjit. a stylistyczna prostota i rzeczowość z bogato zróżnicowaną eyfeacjg religijną, ludową, baśniową. Temu majstersztykowi ..podwójnego •drwią" towarzyszą znakomite osiągnięcia kreacyjne. Wittlin stworzy! tu dak wielkie postacie, w których psychologiczna trafność i sugestywność idą okpoe i walorami reprezentatywności i doniosłej społecznej symboliki: mowa

0    Piotrze Niewiadomskim i feldfeblu Bachmaliuku, arcymoddu zupaka muszt-npcego rekrutów, wcieleniu ducha koszar.

Związki Soli ziemi z ekspresjonizmem, ostatnio nieco przeceniane pnez byrjię—tą niewątpliwe. Ale niewątpliwy jest także fakt, że — w odróżnieniu i<i takich pisarzy jak Śmig, Szelburg-Zarembiną. Zegadłowicz — Wittlin.

1    pąda tego przejąwszy pewne cechy, zmienił zasadniczo jego tonację

emocjonalną i przeniósł go, by tak rzec, nu wyższy poziom artystycznej fchadomofei i intelektualnego skomplikowania.    295