Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (110)

ni. Pro/* 1919-1932

Jan Bnckonki. Baakrutiwn profriora Mitelltra, Warszawa 1931. autor jako Cwiilo Muellcr. mai. Sunliluw Ignacy Witkiewicz

dokonuje się przesunięcie ałn» (ów: obok silnie nasyconych lizacją i poctyckością typu l»*j. kicwiczowskicgo utworów M» na Wołoszynowskiego c/y - p> (liczących ze skamondiytfa pocmaiem proza — etiud qn. (owych Rytarda zawartych w toni Bal jesienny (1930). pop*ujm — wyraźnie korespondujące z n> woczesnym asocjacjoouaea awangardową metaforą i typ* futurystyczną skłonnością do » (oreklamy — powieki Jalu Kata Kim był Andrzej Panik? (Antą Panik zamordował Anonima

(1926) i S.O.S. {Zbaw nasze im*

(1927) . Drugi, ciekawszy i tyk utworów łączy w sobie Bodą jeszcze w owych łatach cgMya z „curopeizraem" i — dość do wacznym co prawda — kaiudo fizmem, w samej zaś swojej «iu-

U kturzc zbliża się do syiruiliaatun i techniki montażu filmowego, korzystając jednocześnie z chwytów u pożyczonych z dziennikarstwa i literatury sensacyjnej.

Filmopodobieństwo i sensacyjność. dwa żulem świadectwa fascynacji wo c/esną kulturą masową, to cechy wyróżniające jedną z najważniejszych odM ówczesnej prozy nowatorskiej. Obok powieści Kurka należą lu utwory Ja Bratkowskiego, w pewnym zaś także stopniu Jana Wiktora i — na nptfcr innej zasadzie — Adama Ważyka.

Brzckowski w okresie tym wystąpił z dwiema powieściami: Psychoanohi)to* w podróży (1929) i Bankructwem profesora Muellera (1931). Bankruci (W napisane później (w latach 1923-1930), bliskie było jeszcze duchowi fotuiym Sąsiadowało ono, z jednej strony, z eksperymentami Kurka (poezjo* i fito> podobieństwo, stylizacja na prasową sensacyjność i na powieść sewKjjr -przygodową, egzotyzm. zamiłowanie do mistyfikacji), ze strony drepy — z katastroficzną fantastyką historiozoficzną w rodzaju Bezrobotnego luttftn Wala (wielka wojna światowa wywołana epidemią kanibalizmu). Stanowił* 272 jednak raczej zabawę literacką, persyfluż niż przejaw katastrofizmu «r» O

■mm w powieści tej było najciekawsze, to jej — najbardziej świadome ilwwkwentnc. i najdalej posunięte — filmopodobieństwo.

hntk pierwsza. Psychoanalityk w podrdty. wcześniejsza, pisana zaś •sick jeszcze wcześniej (w latach 1922- 1925). stanowiła próbę poważniejszą i iwudczyta o wysokim stopniu nowatorskiej świadomości autora. Zawiera ona. darniowany ustami jednej z postaci, własny autoprogram. Podobnie jak •Aicy i Jasieński (w Nogach Izoldy Morgan). Brzękowski widział ocalenie pmefci jako dzieła sztuki w radykalnym skróceniu jej rozmiarów i. ponadto, a jt) zróżnicowaniu formalnym (gatunkowym i stylistycznym), a takie _ w demaskowaniu jej fikcyjności. Stąd też wprowadzenie dwu zakończeń itaakanu-ankiety dla czytelników, zaproszonych do wypowiadania się w tej (mc a nawet — do rozstrzygnięcia odpowiedzi na pytanie: czy powieść ma r»c kontynuowana? Autor przestrzegał także zasady ..różności formalnej**, ańnijir kolejne rozmaite wzorce powieściowe, m.in : sensacyjno-.zktektyw-of i psychoanal i ty t/no-pr/.y godowy (podróż po święcie w towarzystwie ojonaicicfo przyjaciela-sobowtóra». operując przy tym różnymi stylami .powJtouni narracji, sięgając i do metaforyki awangardowej, i do techniki fieopodobocj.

Pod pewnymi względami sąsiadem Kurka i Brzękowskiego okazał się « tych latach — niespodziewanie i niejako wbrew samemu sobie — Jan •Aior jako autor Zwariowanego miasta (1931). utworu należącego w zasadzie toastów ekspresjom żujących Stylizacja na powieść scnsacyjno-kryminalną li-i) ue tu z techniką filmopodobną. a futurystyczna estetyka, widowiskowa. ęupw wdzierająca się w życic — aczkolwiek traktowana satyrycznie . m pozostaje jednak bez wpływu na styl i kompozycję całości. Na uctrgółoą uwagę zasługuje zakończenie tej powieści, wprowadzające motyw. farórOowskiego po trosze, pomieszania fikcji (teatralno-filmowej) z rzeczy-■słotną. Nie problematyka filozoficzna interesuje tu zresztą autora, w ten ęodb przejawia się jedynie oskarżenie nowoczesnej kultury, z prasą na czele, oufuczni teatralizację. o — fałszujące prawdziwe wartości — reżyserowanie tym.

I eto kolejne sąsiedztwo: z Triumwiratem Adama Ważyka, wchodzącym • skład wydanego w r. 1930. pisanego zaś w latach 1924-1928 tomu pnaU Człowiek iv burym ubraniu. W odmiennej, nierównie hardziej nśjcyjmj konwencji stylistycznej i tu jednak mamy także do czynienia i —o wicie przy lym dosłowniej potraktowanym — motywem reżyserowania rjoM przez sztukę; zamach stanu (notabene, podobnie jak w Wielkim dniu Sruga. faszystowski) okazuje się mistyfikacją zaaranżowaną w celu nakręcenia fiku i... rzucenia niedoszłego dyktatora, nieświadomego rzeczy, w objęcia ałacłuncj w nim panny. Opowiadanie Ważyka, przy całej swojej motywacyjnej 273