Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (115)

III PTOz* W2-I9J9

W obydwu tych zakończeniach panuje tonacja — poprawionej mewm-w, humorem — absolutnej, czarnej beznadziei: czytając je. trudno w (Ni

0    samobójczej śmierci autora 18 września 1939 roku.

Jako prozaik Witkacy nic był nowatorem programowym; w pJMrfńa chciał przede wszystkim dud wyraz swojej wizji świata. Niemniej. nonszalancja, z jaka traktował me takie czy inne zasady konstruowani* pm* lecz te wszystkie umowy miedzy pisarzem a czytelnikiem, które upty sprawy tak podstawowe, jak: zestaw dopuszczalnych w powieki Mad

1    stopień uh artystycznego przetworzenia: jak: proporcje i funkcjffpmta* tonacji koi i tonacji humorystycznej: jak ton. w jakim piran ■ Jh opowiadać swoje fabuły i zwracać sic do czytelnika — cala ta oomaMy uczyniła go najbardziej rewolucyjnym nowatorem w prozie Dwudncdda

B. 1932-1939

13. DOMINANTY NOWEGO OKRESU

Podobnie jak w przypadku poezji tej epoki, najistotniejsza cezura •■■9 prozy Dwudziestolecia przypadli na okolice r. 1932- Cezurę le sjnai głównie dwa czynniki: I) pojawienie sic nowej fali debiutantów; 2) ęnń wany kryzysem ekonomicznym, pauperyzacja .społeczeństwa, rosnącą UUp nościa randów sanacyjnych i zaostrzającymi sic konfliktami weeatrran -— gwałtowny zwrot prozy ku współczesnej problematyce społecznej, dksan w duchu radykalizmu, realizmu, autentyzmu.

Nowa fala prozaików, szybko narastająca w toku lat trzydziestych, byhdt zróżnicowana generacyjnie. Ciekawy fenomen stanowiły tu prtłar IM kilkorga pisarzy, którzy dawno jul przekroczyli wiek właściwy dla hunrtm stanu i należeli b*di do rówieśników Nałkowskiej: Helena Boguurodala 1886). brali Iwaszkiewicza: Bruno Schulz (ur. 1892) i Pola GnjawKrjSib'* 1896). W wypadku obydwu autorek w zjawisku tym — mruk tur U uwarunkowań biograficznych — widzieć można przykład nacisku wywimup przez historie na budzenie sic pisarskich powołań. Wystąpiły one «Ml dopiero, kiedy pojawiło się zapotrzebowanie na pewnego rodzaju, taka i a inna. literaturę- (Podobnym zjawiskiem było nugle zaktywizowanie ucpiuuht Berenta, które nastąpiło po jego zamilknięciu w latach dwudziestych)

Oczywiście jednak główny trzon nowej fali stanowili pisarze mkdu. d 282 mniej licznych debiutantów w okolicach trzydziestki, uikich juk Uoo Kna

Mir. 1900). Adam Ctompa (ur. 1901). Witold Gombrowicz <ur. I90ł). Wkłuł Chororaański (ur. 1904) czy najpóźniej spośród nich oanujący Tadeusz Bitu (nr. 1903). po przedstawicieli pokolenia 1910. takich jak Zbigniew Uutowki (w. 1909). Adolf Rudnicki (ur. 1912), Jerzy Kornacki (ur. 1908), ]|t!oi Malewska (ur. 1911) ery debiutujący w drugiej kolejności: Jerzy Aatocjewiki (ur. 1909), Marian Rulli-Buczkowski (ur. 1910), Stefan Otwiaow-*(*. 1910). Teodor Parnicki (ur. 1908). Stanisław Vic«ak (ur. 1909). Marian Maihki (ur. 1908).

Zarówno większość przytoczonych ta nazwisk, jak ich liczba mówi* same u «hc Piutrze ci wprowadzili do ówczesnej literatury nowego, jakże odmiennego od twoich bezpośrednich poprzedników, bohatera powieściowego Zapoc/ąi-twili niwc techniki pisarskie, mające przed sobą długą przyszłość. Paro z nich ostrzyło dńeh wielkiej miary, suwerenne światy myśli i wyobraźni.

Gwałtowny zwrot ku problematyce społecznej przejawił się w twórczości mdi pisarzy, zarówno starszych, jak i młodszych pokoleń. W większej mierze, iii działo sic to w poezji, ówczesna sytuacja społeczno-ekonomiczna stawała KM tematem, przedmiotem drobiazgowego opisu, podnietą do tworzenia dzieł iosauncyjnych, przyczyną przemian gatunkowo-stylislycznych. W okresie tjta rodzi się neonatutaliz.m czy populizm polski, często o odcieniu radykalnym; tfolowjcsię nowy. silniejszy niż w lalach tuż powojennych zwrot ku gatunkowi jandci-rcpotiażu; na ważne miejsce wysuwa się bohater zbiorowy, niemal iqri) przedstawiciel warstw upośledzonych. Wzrasta znaczenie powieki •ofeńkowo-zawodowcj. często będącej zarazem powieścią autobiograficzną byptoatatobiograficzną Utwory takie powstają niekiedy pod piórem ludzi hkkich od zawodu literata, amatorów i samouków.

Uwaga pisarzy kieruje się ku proletariatowi miejskiemu, przeżywającemu Ucdę bezrobocia. Składa sic on nie tylko z robotników, także z inteligentów, hhrrtcfnir zaś — na nowo zostaje odkryta wieś. coraz częściej ukazywana t penpektywy walki klasowej i politycznej. Sztandarowymi bohaterami oKinego odłamu prozy tych lat stają się: bezrobotny i bezrolny.

(taroty bezpośrednio reagujące nu kryzysową sytuację społeczno-polityczną * kraju — określić je można jako przynależne do realizmu społecznego -mrowiły skrajny przejaw pewnych szerszych tendencji znamionujących porę lego okresu.

Ttakaejc te to z Jednej strony — wzrost poczucia społecznej odpowiedział-■b i społecznych obowiązków literatury, ze strony drugiej — zwrot ku uw. widmowi formalnemu, inaczej mówiąc, ku ..przezroczystości” języka i inter-■tadt)»w* sprawdzalnej, .jmitatorskiej*' konwencji świata przedstawionego 283