Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (154)

III Itora. I9JH939

lltfini Mitenki, fotografa. 1936

i niej. w dodatku, świętego o najjaśniejszej tonacji, tego samego urzekał już poetów młodopolskich, święty Franciszek, najsngcuji^ postać całego cyklu, stanowi jego etyczny kierunkowskaz. rcfci^ w stosunku do pesymistycznej koncepcji ludzkiej natury, duchowy To on naprawdę zdobywa święty Grób.

Nie zmienia wszakże fizycznych losów ludzkich zbiorowisk, paw*. ^ Pod tym względem panuje w cyklu Kossok-Szczuckiej tonacja. bin _r>. współbrzmi, słowo to byłoby zbyt mocne, ale która nie koliduje i mcm epoki Chyli się ku upadkowi dekadenckie cesarstwo kaąj^ Upada przez głupotę swoich wodzów Królestwo Jerozolimskie.

Osobne miejsce wśród wybitnych powieści historycznych lat Bzyfaąo zajmują dwa utwory pisarzy najmłodszej generacji: Żelauw łonwi nr Hanny Majewskiej i wydany w tymże roku AecjusL ostatni Rumiom Tafc Parnickiego. Zbhza je ze sobą nic tylko wspólna# pokoleniowi mUfc.tfc

—    wybór tematyki, radnymi już mcmi nie związanej z polską kią i — z drugiej strony — przynależność do gatunku powieści biograficzny

Istniejące już w poprzednich latach żywe zainteresowanie łydajm wybitnych postaci historycznych — wywołane i nowymi prądami w ptytkkg i zwrotem ku Jiteraiur/c faktu", i inspiracjami z zewnątrz (tzw. rradę •wcheyowsU. od nazwiska angielskiego pisarza, Giiesa Lyuona Ss*b; twórcy nowoczesnej beletryzowancj btografistyki) — trwa aadiŁ pk z dachem epoki dyktatorów, w umiarkowany wszelako sposób, pmmjif ku postaciom władców i ku probfemaryce władzy. Przejawia jieonotrtajń formach gatunkowych i konwencjach, oscylujących między twopóaib naukową, szczególnie jednak dbałą o pisarską atrakcyjność, i ponda biograficzną, dopuszczającą znaczny procent tikcyjności i traktującą t/ÓXf bohatera raczej jako pretekst niz jako główny przedmiot swojego aamoMŚ Pb jednej strome mamy tu do czynienia ze sferą eseistycznego partu historycznego, zazwyczaj opinającego się na samodzielnych tudniilMk wych Należą do niej takie książki jak ludwika Śniadecka (1931) Czapskiej czy Marysieńka Subietka (1937) Tadeusza Boya-Źekństioo tej przesuwając się ku sferze powieści, natrafiamy na — piórem atfp pamlkcisiy napisaną i zaopatrzoną w szczegółową dokumentację tk *

—    odrzucona — praca doktorska) — rzecz Karola Zbyszewskiego o ki* ccwirzu iu tle Polski wieku XVIU (Niemcewicz od przodu i ryłu I939.K dd?

—    na stylizowane eseje-gawędy Adolfa Nowaczyńskiego człowiek "ego pokolenia. Bral Albert 1936 i Młodość Chopina 1939), lełWcn tonu Mi»kie Wasyiewskiemu, stylizacją i wyszukaniem stylistyczno-język*!*

g^tniowi. oraz na — jakże inny ciężar punkowy reprezentujące — „opowieści graficzne" tegoż Berenta. Znalazłszy _y{ «ś w sferze ściślej powieściowej, jneebodrimy od popularyzatorskich be-Ittiyooji życiorysów Wagnera (Prome-«itC < perliczka 1936. Król bez ziemi.

[rf: tyj 1938) i Krasińskiego (Zyg-n*i 1939) Aliny Świderskiej do utworów j ficfcdnicj operujących fikcją. Tu punk-m skrajnym są Czerwone tarcze Iwa*/-tkfica. Utwory Malewskiej i Parnie- | bego na osi historia — literatura od punktu tego znajdują się na lewo; stano-nią wzorcowe przykłady połączenia ży-(ittjwz powieścią, umiejętności połrak-urAonin postaci autentycznej w taki spo-<6. jak gdyby była ona postacią fikcyjną. | piy jednoczesnym zachowaniu daleko pMntrgo respektu dla prawdy histo- J tycznej—o tyk. o ile jest ona dostępna, | idom karma, drugie z kolei dzieło Hm) Malewskiej, daleko odbiega od Wiosny greckiej, utworu, którym punka Matowała. Pb radosnej pochwale greckiego ideału kalot kągathos. ucicleś-margo w postaci Platona, pochwale ściśle jeszcze związanej z poprzednim firnem i bliskiej atmosferze emanującej i książek o antyku Jana Parandow-•kifgo. następuje leruz — przesycona ideałami chrześcijańskimi — rzecz

0    ludzie panowania: tym samym, któremu nie potrafili sprostać ani książę łtast Modomierski. ani bohaterowie Kossok-Szczuckiej. Także i Karol V • nttoczaym rozrachunku przegrywa jako wiadra. Abtfykując. ma jednak pm sobą wieloletnie panowanie nad obszarami, nad którymi nigdy nie ■kafel słońce fYiegrywa zaś przede wszystkim jako szmuerz anachronicznej Ma rui idci chrześcijańskiego państwa uniwersalnego. Dragi to juz — po fcfan&itf Iwaszkiewicza — ..paneuropejski" cesarz niemiecki pojawiający

polskiej literaturze lat 1933-1939

kgo abdykacja nic została jednak przedstawiona wyłącznic w kategoriach pł^cnjch. Jest ona. także, dobrowolnym wyzwoleniem się od spraw hwcfach. spełnieniem dawnej tęsknoty u życiem poświęconym modlitwie

1    Łooieraptacji Religijna, chrześcijańska hierarchia wartości zwycięża tu. Nota*. dwć w sposób mniej apodyktyczny jak w cyklu Kurak-Szczwctk). 361

360