Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (157)

III lwi. 1932-193®

—    i narracyjne, i tematyczne — powieści biograficznej, czyli «e rpnij można rozpatrywać na planie historii tego gatunku, tuk niedawno prza^i powstałego. Bardziej jednak warto zwrócić uwagę na te włakiwota fe_c. (owego cyklu, które — wbrew jego literackiej ascczic — czynił miary dzieło literackie.

Opowieści biograficzne przynoszą nową wersje językowo-Hy&Byauj * tuozerii Berenta, wirtuozerii, na którą składa się bogactwo kontanaryt metaforyki, niezwykła elastyczność i. by tak rzec, wymownołć ftfcj szczególna dbałość o walory rytmiczno-eufoniczne. wyszukana wyraJas* leksykalna. To co określić można jako barokowość stylu Berenta (aąfc cecha z prozą Kadcna, będącego po trosze jego uczniem), zostało lu donn

—    na rzecz wyrafinowanej stylizacji nawiązującej do języka czasów Obraną i pseudoklasycyzmu, stylizacji, a niekiedy wręcz, inkrustacji wyuuhąą cytatami z pism tamtej epoki. Ale ów glos historii jest tu, dzięki odparósfcj selekcji, w pełni podporządkowany głosowi pisarza, podobnie jak — np* dziony z dziel historyków — obraz owych czasów podporządkowany ja gniewnemu, cierpkiemu i wcredycz.ncmu temperamentowi Berenta i cołin właściwemu dlań surowemu systemowi norm etycznych, stanowiąc ona przedmiot, równic dla pisarza typowej, pasji monilistycznej. To tnidnego i wytwornego kunsztu / poczuciem posłannictwa postawy sns> -cyzelaiora z postawą nauczyciela narodu (nic bez pewnej przymieszki wrosr postnietzsebeańskiej grandezzy) — to jedna z cech najbardziej ctuntaoyn nyth późnej twórczości Berenta, tego Norwida powieści historycznej XX *vh

Kruczkowski pisał Kordiana i chama w okresie narastania Lewito* społecznych i w przededniu strajków i rozruchów chłopskich. Także i Im odnosił swoje opowieści biograficzne — w szerszym jeszcze zakresie -1 współczesności. A to zarówno wytykając wiecznie aktualne wady arów jak. przede wszystkim, wy tyczając drogi oporu i ratowania kultury—na błskt przeczuwaną przez siebie, przyszłość. Był bowiem Berent — nie wirjonmta ani rozdzieranym przez drwiącą rozpacz — lecz spokojnym, inefrja upartym katastrofistą. Od lat bacznie śledził kryzys znchodmoęuropejóięr świata; teraz nu czas dostrzegł zapowiedź grożącego mu — a z nim i hdaą się swą mocarstwowością Polsce — kataklizmu. Pamiętnikane wrpmm jego słowa dotyczące c/jaów. w których pisał swoje opowieści bńjpi&K -Może tak samo dogasały stare cywilizacje śródziemnomorskie', i sk« wyjaśniające genezę tego cyklu:

»ie4/aeŁ dlacrtp (...) Mtgnąkm do epoki legiooftw. Zeliy ipołccNAiraa «*■ pcAj<a(.pk w chwili tragicznej ralowoć ma dutirn duchowi: swego narodu. Bo hUc rtrata o* J(« łgasi lali/ywr bltiki i na proch «ir/e io, na czym oni budują ułudną poicgc Polili

tyto nu zapewne tradycja Popiołów, I idugiej zaś strony:    I-

hka Mon Rumieńców Wolności |lfJ7» i Uników 119)8). dwóch powie-c Ohdijących się w rozległą panom-m tofcaszkowsko-napolcońskicj epoki ;tfjlxh walk wyzwoleńczych. nazwano ja jKUiicm Derenia". Blizszu jednak

.--iw Ewy, z ich techniki) Nymultuncis | non) i uudił kontrapunktowania teks*

• ofcueraymi mottumi,    wy*

jpjwit dokumentów epoki.    A

Zumicany dla lat trzydziestych. a re-    A m

ptzrnlowany tu na dwa odmienne spo-    A*

Itmzurze faktu najmniej stosunkowo anciył się w dylogii Kudlińskiego. Alt i • niej głównymi bohaterami są

rin przez Kruczkowskiego i Berenta. nM powieki hitforyernej ku swoistej sŁ lp

I IM^cni wodzowie miodu, a jedyny - _y r-—.■^ _ms I «pk .prywatny" prezentuje postać cc-I Ino poitawKNM wyrazistych cech in-

I Jwidualnych „szarego żołnierzu" tych lal. odpowiednik szarego człowieka I poty o tematyce współczesnej.

trmijoaśzm Kruczkowskiego hardziej nii oa rewaloryzacji polegał na Jmkryzacji. U Kudlińskiego — pudoboie jak u Berenta — proporcje były toporno odmienne. Spośród trzech — z wielką atencją traktowanych

-    preugonistów swojego cyklu: Kościuszki, księcia Józefa i księcia Adama [ fcKfo Caartotyskiego. zwrócił on szczególna uwagę na postać tego ostut-I >tp» i ea rolę. jaką odegrał on jako reprezentant — zignorowanej przez I tradycje narodową — idei odzyskania państwa w oparciu o Rosje. Głównym [ apccKSi fabularnym i ideowym Uroków jest przeciwstawienie dwóch |j jnywódoów: Poniatowskiego i Czartoryskiego, dwóch dróg. którymi dalyti [ m i> jednego celu. a tak/c — dwóch cesarzy. / którymi wiązali swoje

nadzieje: Napoleona r Alckaandra. Kudliński me pozostawia wątpliwości co do > ktoHoeyo prrez siebie wyboru, ale kua/likf len przedstawia w sposób jak ujltluy od czarno-białych schematów I szlachetne złudzenia Czartoryskiego

-    kuty. jak wudomo. juz niebawem miał je odrzucić — traktuje z cala

< m^ra-rtir"    •    W