Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (152)

Dl fan 1932-1939

WmuMttw

Na wucpie osobne miejsce należy się nic wymienionej iu dtfythcuiL Dyskowi olimpijskiemu (1933) Jana Paradowskiego. Znajduje ą ^ pograniczu dwóch gatunków: powieici i — wysokiej klasy — popularyzatorskiej. Jak gdyby kontynuując zainteresowanie kilku ^ poprzedniego okresu. Paiundow ski zajmuje się tu — sportem, tyle u, starożytnym, helleńskim. Z właściwym sobie znawstwem i milolciid)^ swoim wytrawnie klasycyzującym. pełnym pięknego ładu stylem opujjj^ z olimpiad, ukazując przy tym — te znacznym krytycyzmem i ntna^ mytt o współczesności — pierwsze, mało widoczne jeszcze, upouiofe^ wypKzenm humanistycznych ideałów i u aitoki sportu, jakim jest zasió** Sport stanowił jedna z fascynacji epoki; nic dziwnego, ie nawomiH do jego pierwotnych wzorców. Uczyniło to także Hanna Malca iU — w tym samym roku. w klótym ukazał się Dysk olimpijski — Wio •-minipowieść o igrzyskach dellijskich i sportowej młodości Platon H(

W pojawieniu się nurtu „europejskiego" widzieć można — jil jjy spóźnione — świadectwo poczucia wolności od narodowych obo*mkfc narzucanych literaturze w latach niewoli. Powieść historyczna DuwłnoMn mogła wreszcie rozejrzeć się po święcie: teraz dopiero w prhi i ę skorzystała. Bylolo zjawisko paraleli* do wcześniejszego gwałtownej snx reportażu podróżmezrgo

Nurt ten cechowało jednak, zasygnalizowane powyżej. ukiowbm uwaga współtworzących go pisarzy oscylowała wokół problemu Eur^j* całości, politycznej i kulturowej, pozostającej w opozycji bądź zapnźmq|tt „innych": barbarzyńców czy Suraccnów. Był to wybór problematyki uaśm chankterysiyczny dla ducha epoki, korespondujący z takimi zjr*idiao spotęgowanie się „świadomości europejskiej" wśród intelektualistów Ł&c (znaczną rolę odegrał tu Paul Valćry); idea ..Pancuropy": różnie ppan myśli o integracji narodów i kultur tego kontynentu; katastrofom nt upadku zachodnioeuropejskiej kultury, obawa i obcość wobec WiM — ro/unuanego zarówno jako .jóltc", jak i jako „czerwone" nicbczpiwntio;

Sięgnięcie do historii powszechnej nie było leż. oczywiście, rósnoflu* z odejściem od spraw polskich. Mogło polegać na próbie konfatftp* postawieniu pytania o miejsce, rolę i znaczenie własnego runda • rjoKf-kulturowym, do którego przypisał sic on tysiąc lal temu. Taki włuntW* wprowadzenia europejskiej tematyki do Cynrenyr* ktrrz Iwłirtń Takie też — choć potraktowane ubocznie — by ło jedno z zadAjśk*** spełnienia Krzyżowcy Kossak-Szczuckicj. Notabene, dwa ic. mcmii jrdm** 356 wydane dzieła (oraz powieki kontynuujące Krzyimtdw) odatlou^*^ _fłuy: »)pra» krzyżowy ch, i w swojej jfleJniiowwcj chronologii uzupełniają uę |

••oj*

C^rwonr mrtar (1934) stanowią wśród pnieści historycznych lat trzy dziestych ^! gett gatunkowo najbardziej odoaobnśo- | ij, Tyki w mm historii, co Iwas/kicwi-os V powieści tej występuje większość jtosayęh tematów, problemów, postaw imknrmńw psychicznych, t dominan-_v gry gnat yjną na czek. znanych i do-ęihTUTTfj twórczości, i to zwłaszcza prfjdjcj. pisarza. Powiedzieć można.

I hazkiewicz jak gdyby specjalnie ąvkd odpowiedniej epoki i odpowiedniej loiuci historycznej, by wyrazić nie tylko taśj nosunek do historii, do Polski, do łipólc/esncj sobie epoki, ale także po proslu—samego siebie. To jedna t przy-H cna jego wyjątkowej —- na tle innych    ryt I—• bnmftt !«■

powieści historycznych tego czasu —

«bł] w traktowaniu faktów łrótorycznych. a także rezygnacji ar stylizowania jmyka i mentalności bohaterów powieści (Książęta piastowscy rozmawiają tu k tobą językiem warszawskich inteligentów z Dwudziestolecia, i Ti wyjątkowo osobista powieść stanowi zarazem nic tylko sugestywną wizje XII-wiecznego średniowiecza (od jego wersji zgrzebnie piastowskiej po '^wcdzćcj wyrafinowane odmiany: sycylijską i jerozolimską*, ket także (fclcką uAzę kilku centralnych polskich problemów polityczno-kulturowych «pOM i nic tylko owego czasu. Iwaszkiewicz wydobywa tu dramatyczny drnkter losów Polski, ciążącej ku Zachodowi i jego wyższości kulturowej, urwm jednak stole zagrożonej w swoim suwerennym bycie państwowym (na lego reprezentanta owego Zachodu, który jest jej bezpośrednim sąsiadem, fou Niemcy i ich ideę jednoczeniu Europy — pod swoim przewodem. Stąd ąneciw uf ocynowanego kulturą Zachodu bohatera powieści wobec uniwer-uliUycmych plonów Fryderyka Barturossy i — w podtekście — Iwisz* hmumskie ostrzeżenie przed agresją hitlerowskich Niemiec, hun wydobywa tu leź polski dramat wielkości i władzy, ukazując — na (pijalnie dobranym i ukształtowanym przez siebie przykładzie księcia Henryka wtaunkicgo — konflikt między polityka a etyką, między nieodzowną * śąteniu do politycznej potęgi zasadą: cel uświęca środki, a charakteryzującą 357