Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (167)

Śmkrt m gm:y — bliska w tym ckspresjom/mowi w jego |X)a^ nMtyfineyjnej odmianie — opiera się na motywach iolkloiy^rar^, podstawę stanowi baśń ludowa (mająca zresztą swoje antecedencje notcik której treścią jest uwięzienie Śmierci i paradoksalna klęska trioM spadająca • konsekwencji na ludzkość. Baśń te Wandurski zabawnie wprowadzając przy tym element) satyry społecznej i antywojennej Sauka ta stanowiła świadome, poparte twórczością cseiMyczno-piblKj^ i działalnością mucnizatorską autora, nawiązanie do XVI* i WIU*^ teatru jarmarcznego. Również i to świadczy o zbieżności, a raczej o jaki wielka reforma teatralna — poszukująca źródeł inspiracji« delCaite czy w teatru elżbietańskim — wywarła na Wandurskiego. Zv-_{; t} folklorowi zbliżał go też do najwybitniejszego z polskich nowatorów do Leona Schillera.

Zwrot ten zamanifestował się jeszcze wyraźniej w następnej, o u** udanej sztuce Wandurskiego: w Grze o Herodzie (wysl i piw*. |(| opatrzonej wymownym podtytułem: Migiopuu proletariacki. W lujjfełmft fomue przejawił się tu proces, który nazwać można polityczną rab Utaj awangardowego dramatu Dwudziestolecia, proces współtworzoey aasłfpk przez Brunona Jasieńskiego i Tadeusza Peipera.

Bal manekinów Jasieński napisał po przeniesieniu sic do 7»iąih fał* kiego i wydal go po rosyjsku w r. 1931 (tekst polski, wy 1Ł ItP.p tłumaczony przez A. Sterna). Miał już wtedy za sobą organ* -inscenizacyjną działalność w polskim teatrze robotniczym w hryai-osnutą na motywach Stara o Jakubie Sieli — wystawioną tank ofe Rzecz gronukUh (wyd. 1930). Bal manekinów, którego akcja lóradta się w tym mieście, jest satyro-grtMeską atakującą świat *xlkxgoląm przede wszystkim jednak — i bardzo dotkliwie — oportunizm fonią partii socjalistycznej. (Przypomina się tu. bliska czasowo, satyra u Ib zawarta w CjflnnWi \krzydlach Kadcna...) Sztuka lu wprowadzi - en* w awangardowej literaturze, teatrze i malarstwie — faniasiwrn) W? manekinów. W odróżnieniu od wielu posługujących się tym nwipra utworów, nie wiąże się on tu jednak / problematyką meufajoat o egzystencjalną, lecz społeczną Stanowi pretekst dla wytKtmiiu «** politycznej, dla uzyskania swoistego efektu obcości, a to dzięki Jh*f* naiwnego świadka" (jest nim właśnie — ożywiany — manekia łmw* który, znalazłszy się niespodziewanie w niezrozumiałym dla utbit z całą ostrością świeżego, nieprzyzwyrajonego spojrzenia datnrp ff matactwa i nonsensy.

Ów świat przedstawiony tu jednak został w konwencji — W 386 stroowanej — tradycyjnej komedii salonowej, pełnej zabawnych fnęnf

rir s

Uau ftaper. kOm' SaM>'. Kisić* 1925. Tataa hęa. iy 2hęH« tamta 1936

toncoycznych niespodzianek w oszukańczej grze cneyczno-fiuMOtcj. jaką pmdzą jt) podacie W rezultacie powiedzieć można, że M mmekaóa d)W uę między awangardą a bulwarami Rewolucjonizm literacki pozostał n« ryle za rewolucjonizmem politycznym.

0    wiele dakj, w sztuce Storo go nie ma (prwdr. 1933. wyd. 1973). dra* od awangardy sam jej główny przywódca, Tadeusz Peiper. Wypadki Irdmtkie z r. 1923 <tc same. które tak przeraziły Karola Huberta Ro-otrowikicfo. że napisał Antychrysta) stały się dlań punktem wyjkia >li subtelne) — choć i nic pozbawionej pewnej sztuczności motywacyjnej - «Mi psychologicznej. Z całego untyrcalizmu awangardowego pozostała • tao go me m jedynie — podkreśłoM przez brak nazwisk i skrótowe ihrfl— bohaterów — zasada traktowania postaci jako reprezentantów jtnyth posuw życiowych i cech charakicreśogiczsydL W porównana

1    umka S&hta! Szóua! dokonał się tu natomiast, podobnie jak w poezji Peipera, zdecydowany zwrot ku politycznej radykali/acji. Teku Słoro go v nu jest - zgodnie z założeniami teoretycznymi pisarza — óakki d docha agitacji i tendencyjności. Towarzyszy rewolucyjnym wydarremom. «nza jc. komentuje. Ale i też mc pozostawia wątpliwości, po czyjej toto uujduja «ę symapmie autora.

387

m.