Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (138)

OL han 1932-1939

/ innymi dziełami lejo realizmu) — inaczej juZ sprawa wygląda « ->pdu Zazdrości i medycyny (1933) Michała Chorumańskicgo, powieści rrprcaMM| konstrukcjom zzn o charakicr/e ekspery men lal orskim. ..prepar arowym”. ■ Spośród wszystkich pisarzy współtworzących w Dwudziestoleciu K (a można tu zaliczyć również Jerzego Andrzejewskiego jako autora buk mm Cboromański posunął się najdalej w dbałości zarówno o doskonałość kiKuinAg jak o jej maksymalna sztuczność, wchodzącą już w kolizje / hm realizmu. W żadnym też z utworów, które mogą być tu brane pod awigt zarysowała się. przynajmniej z laką wyrazistością, dysproporcja między tmuaa pisarskim a tym. co można nazwać duchowym przesłaniem utworu hieractap ów kunszt. przypominający niekiedy technikę Conrada, a niekiedy—pnidG kryminalne, to retrospektywna, ukazana z pani perspektyw perwwutojtt operująca zatem zarówno inwersją czasową, jak ujęciami syroulu»^ram analiza pewnej akcja rozgrywającej się między paroma osobami » pang tygodnia a zakończonej śmiercią jednej z nich. Sam fakt. żc analiza u ira narracji) rozpoczyna się retrospektywnie, to jest od opisu lego otńk zakończenia (zakończenia czasu zdarzeń), nie jest tu jeszcze niczym *7jśb wym; nie daleko szukając, także i Granica Nałkowskiej zbudowana jol v u sposób. Jeśli jednak w Granicy' chwyt (en pozostaje niejako na ubocąla konsekwencji w całej strukturze utworu, u Choro ma ńskicgo me tylko — dań zawartemu w nim ładunkowi tajemniczości i niesamowitości — / miejsca ścf dynamizuje, lecz także poddaje ton całej powieści, stanowi pierwszy mmi coraz hardziej rosnącego napięciu, w którym autor utrzymuje czytelnika alk ostatnich stronic książki: tych. na których zakończenie jej pojawia się po*u)m tym razem wyjaśnione już. w pełni zrozumiale dla czytelnika.

Dramatyczne napięcie tej powieści polega jednak nie tylko nu datom i». do jego szczytowego momentu, w taki sposób ukazanego na wnpt I* podrażnić ciekawość odbiorcy. Polega ono także nu poszukiwaniu odposiaki na pewne — z akcją tą ściśle związane — pytania, odpowiedzi, wokół łttq akcja ustawicznie krąży i którą ..po kawałku" odkrywa, aby wreszcie oflr>;) całkowicie, tylko jednak dla czytelnika. Ten. komu na niej najbardziej akt} — pozostanie do końca odpowiedzi tej nieświadom.

Tyle. że zagadka szczytowego momentu akcji dotyczy nieudanej noM) zorganizowanej przez zazdrosnego męża (ginie w niej. przekornym znaśiaaca losu. jego niewydarzony ..detektyw"), a owo podstawowe pytanie, wofe* którego krąży cala akcja, brzmi po prostu: ..zdradziła czy nie zdradziła?*...

Zdradziła, oczywiście; powieść Choromartskicgo — podobnie jak jtge Opowiadania dwuznaczne < 1934). w których pojawia się postać analogiem* bezdusznej bohaterki Zazdrości i medycyny — jest przepojona mizoginizaim 328 przyczynek do literackiej walki płci toczonej w Dwudziestoleciu.

UMOnHib (oiognTio. 19M

lajtoić i medycyna była jednym z bestsellerów tego okresu, o czym.

V r^ncj Zapewne mierze, zadecydowały treści zasygnalizowane przez obydwa nanaŁi umieszczone w tytule. Jest to bowiem także powieść „zawodowa": operacji dokonywanych przez „tego trzeciego", który jest cenionym dururgłcm. należą do nujsugesiywnicjszych partii książki.

Siojt atrakcyjność zawdzięczała ona jednemu jeszcze elementowi: przepa-jijicej ją aurze nic samo w ilości, której zewnętrznym wyrazem i symbolem jest prakowna wichura nawiedzająca w owym feralnym tygodniu miasteczko, gdzae śotje się akcja, i stanowiąca zresztą bezpośrednia przyczynę katastrofy, bunofy skądinąd najzupełniej przypadkowej, powieść ta bowiem stanowi rtanifctf irracjonalizmu, wyznanie wiary w ślepy przypadek, z tym jedynie mUietaucm. ze jest to ślepota połączona z przewrotnością.

Znoi rok¹ i medycyna znacznie przerasta inne międzywojenne utwory Chcmoudskiego. Spośród nich na uwagę zasługuje przede wszystkim jego śdmuancka powieść Biali bracia (1931). wizyjna iwo wiele silniejszym niż hedrott stopniu nasycona tajemniczością i cnigmatycznością rzecz o tematyce uptfowtko-„sowieckiej". Ukazuje ona — dość nietypowy dla późniejszej •dnoki Choromańskicgo — problem nagiego budzenia się braterstwa między

329