Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (123)

III P»WJ1

przedstawiając różne roduje jego przedstawicieli, od /wykkj zulii yo* cjonali«lyczii4 studenterię. ukazując leż społeczne mechanizmy deaófcgi Głównym przedmiotem psychosoc jologi cz.nych zainteresowali pisarza tnt yednak inny mechanizm: powstawania mitu osobowego, zbiorowej p^y.l. , uwielbienia i jej gwałtownych fluktuacji.

Idea wodzostwo, oczekiwanie no zbawcę to zjawisko charakterystyczne i ówczesnego stanu umysłów europejskich. Wiadomo tez, jak często wydęta* im naprzeciw ponura zazwyczaj rzeczywistość. Tym bardziej warto ntk uwagę no fakt. >c w polskiej wersji literackiej była to tęsknota za prrywókaa duchowymi głoszącymi wszechstronnie swobodny rozwój myśli i owtoscfe i miloid miedzy ludźmi.

15. PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO

Koncentrujac sic na warstwie stylistycznej, związki Kadena z ckspre^aua były zawsze, w Dwudziestoleciu przynajmniej, dość powierzchowne. Tan w momencie, kiedy anni pisarze ekspresjonizujący przechodzili ewdag w kierunku stylistycznej prostoty i ideowego rozmachu — jego meUforywyaę karykoturnlizm coraz bardziej oddalał sic od nich i wyodrębniał yikoodt jakość.

Na lata te przypada trzecia z wielkich satyr politycznych Kadena: nawiąaąp fabularnie do CzomycA skrzydeł trzytomowa powieść Mateusz Bigda (ItSłi Także ■ ona. jak jej poprzedniczka, związana była tematycznie z przedmajorya latami polskiego parlamentaryzmu stanowiła literacka transpozycje m. pOa lanckorońskiego ( 1923j. zawartego między ..Piastem" i emlcncją. i pnrnlna gabinetowego, w którego efekcie stronnictwa te dorosły do władzy, m pcenum został Wincenty Witos. Tak więc. zgodnie z duchem czasu. Kadra rajd at7* razem polityka — chłopską.

Zarówno w obrzydzającej karykaturze pamfletowej. jak w dcmomnp*) hiperboli pisarz przeszedł tu samego siebie, stwarzając postacie o nicumnawi

sale wyrazu -z tytułowym bohaterem, przywódcą ruchu ludowego, aa oek

Plrzy czym efekty swoje w mniejszym już stopniu osiągał janim' metaforyka, w większym — brutalnością języka, spotwornieniem > eoodia wanirm fizycznych cech swoich postaci, zwłaszcza zaś specyftcoiytnMm» ryzmem. w którym najważniejsze przeżycia psychiczne wyrażone nttąi poprzez ich somatyczne przejawy, i co więcej, na przejawach tych jak gdjb polegają, identyfikują się z nimi.

Z punktu widzenia politycznego Mateusz Bi#da był niezwykle «str)s 298 pamfletem na prawicowy odium ruchu ludowego, ale także na cały potto

p*dmajowy parlamentaryzm Powstawał w okresie pomajowym: moffia więc r.ło widzieć w nim próbę usprawiedliwienia majowego lamachu. mającego pcłoljć kres skarykaturowanym w tej powieści stosunkom. Książka pisana była jednak w, okresie procesu brzeskiego, jej pierw odruk c/asopitaucnnic/y ukarał iię tui po Ogłoszeniu wyroku na posłów Centrolewu, wyroku, którego ofiarą pd min. Witos. Wszystko to rzuca dodatkowo przykre światło na powiek eMtUuua Bigd/ie.

lnu sprawa, te nie ogranicza się ona do pamfietu: działa w niej nadal, iłuMowaoy przeciw wszystkim łajdactwom polityki, najbłitsiy roli porte pirefc aalaa. Tadeusz Mienicwski. bohater Czarnych skrzydeł, przedstawiciel uaiedzRiocgo ..pokolenia Marka Świdy". Będzie on w dalszym ciągu reprezen-imąl jamą stronę myśli politycznej Kadena w — pisanej jut w czasie wojny, i ooUej jedynie we fragmentach — czwartej części Mutcusw Bigdy. v Jedwabnym wflle. I zginie w roku 1926.

Ki specjalną uwagę zasługuje w tym okresie gwałtowny rozwój form które, (ajogóbikj rzecz ujmując, określić można mianem realizmu społecznego.

W fornale tej mieszczą się takie kategorie, bądź historycznoliterackie, bądź punkowe, jak. z jednej strony, populizm, ncoiuturalion. autentyzm czy. aminy tak cx post, muły realizm, jak ze strony drugiej — powieść Mtmiskowa czy powieść reportażowa. Zasadnicze wyróżniki są tu następujące: jttlizm" — gdyż utwory te, po pierwsze, pisane są językiem dążącym ku jmooczystości", niczauwożalności (co m.in. odróżnia jc od prozy eltspre-ijmiaijącej); gdyż, po drogie, w większym nawet na ogół stopniu niż proza fialinnu psychologicznego starają się one „weryilycznic'* uprawdopodobnić hill przez siebie przedstawiony. „Społeczny” — na pierwszy plan wysuwa się u nich bowiem nie analiza ludzkiej psychiki jako zjawisko budzące zainlcrcso-»iw samo dla siebie (jak dzieje się w realizmie psychologicznym), lecz jradstawienie człowieka w gromadzie, spojrzenie nań okiem nie tyle psycho-• ite socjologa- położenie nacisku nie na te cechy, które różnią poszczegól-r.cbWzi między sobą. lecz na te. które łączą przedstawicieli pewnych warstw’, Mbińk zawodów w określonym momencie historycznym Przy czym pupondoiK omego podziału między realizmem psychologicznym a realiz-aea społecznym jest. oczywiście, niemożliwe: wiele utworów, takich np. jak ftwcfti z Nowolipek Gojawiczyńskiej czy Ci ludzie Boguszewskiej, daje się atayć do obydwu tych kategorii.

U podstaw głównej odmiany realizmu społecznego, któremu po trosze Wonowala Zofia Nałkowska i jej (zawarta w artykule Pisana rzecywistołć 1926) koncepcja „patosu autentyczności" i „kultu rzeczywistości fytej”, leży 299