Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (87)

Ul Km

znów jednak manty do czynienia z tekstem /ywcem jak gdyby pr/cn?;.. < .

« młodopolskiej. „unickiej" twórczości Rcyinonla.

W tej sytuacji nowe wzorce prozy ptychotogicz no- oby c za jo w c j kszuliuj, _l; powoli i z pewnymi oporami. Pierwsza połowa lat dwudziestych to — hubą | oiz epoka szczytowych osiągnięć — etap prac przygotowawczych, w kgg przekształca sic • doskonali narzędzia, „oczyszcza” prozatorskie merry* wy próbo wuje mmc wzorce na odpowiednio pomniejszonych modelach.

Dotyczy to także trojga czołowych twórców realizmu psychologiem^. Dwudziestolecia: Falkowskiej. Iwaszkiewicza i Dąbrowskiej.

U Nałkowskiej proces ten rozpoczął sic najwcześniej: już w lalach wojny.ki wtedy autorka Księcia przystąpiła z dużą autoi wiadomością do \—ckmtlcza swojego pisarstwa w kierunku prostoty środków wyrazu i Ttiascfwoaah rzeczami małymi i małymi ludźmi. W latach tych powstały, m.in. — wyda w r. 1922 — Charaktery, znakomity cykl mikroportretów, uwiąnjicyA XVII-1 XVIII-wiecznych wzorców francuskich La Brtiyerc‘a i Yaiieupri (a poprzez me —do Charakterów Tcofrasta): przykład takiego właśni* aofck O jakim była powyżej mowa. każdy bowiem z tych jedno- czy dwwtnaanp utworów mógłby być rozpisany na powieść czy nowelę.

U Iwaszkiewicza podobny zwrot nastąpił później, nie tylko ze wrgfcfcą jego przynależność do innej, młodszej generacji, także — ze wzglfój poetycko-eksperymentatorski i stylizatorski charakter jego wczesnej pą Głównymi etapami Iwaszkie wiczowskiej ewolucji ku klasycznej prostocie h* dwie powieści: Hilary. xyn buchaltera (1923) i Księżyc wschodzi (1925). era (om prozy wupomnianłowo-felietonowcj Pejzaże sentymentalne (1926).

Hilarego, syna buchaltera łączą jeszcze pewne związki stylistyczne z okna I poezjopodobnych eksperymentów, związki przerwane już w Ktiftyn. doi I proza to nadal silnie nasycona liryzmem, tym razem po trosze spod auta Żeromskiego.

Obydwie powieści zaliczyć można do Entwicklungsroman, w tej urttfh| odmianie owego gatunku, na której użytek krytyka podjęła określenie: Ic rana de 1'adolescencc. a jeszcze dokładniej ją precyzując — posłużyła się lytska j książki Joyce*a Portret artysty z czasów młttdokci.

Hilary, syn buchaltera to portret poety-prowincjusza. przybyłego do / nieśmiałą myślą o jej podboju, historia jego szybkiej kariery. Imłorai kosztem wewnętrznej prawdy i młodzieńczych ideałów, obraz poiemp sukcesu i rzeczywistej klęski, zakończonej samobójstwem w dniu ślubu z bofft a niekochaną narzeczoną.

Pojęciu literackiej kariery Hilarego przeciwstawione zostało — w Cspo — pojęcie duchowego dojrzewania do pisarstwa i pełnego człowiccMbm 226 Proces ten dokonuje się nie tylko poprzez dążenie bohatera do indywiduom £

^reracływutnicnia. lecz lak te po-pK> jmrajciężanie pewnych postaw ftjKficnocstctycznych właściwych Iftcc MWej Polski, epoce, w której tam ■0 poetyaal swoją młodość i której Ór ułaio nart oddziałały. Postawy te. tftattowanc przez postacie przyjaciół ■Mera, to nktzscheanirm i modernis*

luinliw Iwaszkiewicz. Hilary, iyn InUiria, Wanuwa 1933. oktsdka. m. Ta4c«u Onaowik)

<my csieiynn. Punkiem dojścia. prze-jnktn. pointą powiela &ą słowa: Jto-aonl W, te niczego mu juZ w świccie u auta. ani miłoki. ani pracy, ani ■de Boja. tylko te najpiękniejsze, co* feene chwile ujmować w dłonie, przy* njWjwać. Poznać, zrozumieć i wyrazić.

Or/jć im nowe tycie, tym chwilom

-    i tycie wieczne". Słowa te to zarys popunu realizowanego pracz dojrzałą put Iwaszkiewicza.

Siyliuywnyni treningiem poprzedzają*

«D Ui dojrzałości były natomiast /Vy-1 tttmtymnaolnr. tom krótkich „prńz" kśMnych. których tematyka: im-poje i podróży, wrażenia z lektury. rpami fragmenty dziennika intymnego, stanowi — jak pisze w przed* eo*w sam autor — pretekst dla „ćwiczeń", służących do kompletnego (panują pisarskiego mćticr. Przygotowując nowy. powściągliwy i od* jKiyrowaiiy styl powieściowo-nowelistyczny Iwaszkiewicza. Pejzaże sen-•mMk stanowiły jednak równocześnie ważką pozycje prozy i bezfabulamej. iimadne bezfikcyjnej. przyczyniały się zatem do rozwoju tych gatunków.

Ukt coraz silniej podważały — ograniczoną jut w epoce Młodej Polski

-    nudiwladzę powieści i noweli. Inaczej mówiąc —wszechwładze prozy pcojącej na kunsztownym opowiadaniu wymyślonych historii.

tana połowa lat dwudziestych to okres krystalizowania się wielkiego Biotu Marii Dąbrowskiej, w której pisarstwie — wywodzącym się z dzten-itonra. publicystyki i literatury młodzieżową) — w tych właśnie latach Mnąt sic stopniowy zwrot ku epickiej prozie artystycznej. Pierwszym jego repem jen tom nowel o tematyce spółdzielczej, Gałąi czereśni 11922), drugim

-    rac/ o powolnych jut walorach pisarskich: Uśmiech dzieciństwa (1923),

nu areszcie — znakomity cykl Ludzie stamtąd (1926).    227