ScannedImage 29

XX. ADMINISTRACJA POLITYCZNA I WARUNKI SPOŁECZNE ZA PANOWANIA OMAJJADÓW

Podział administracyjny imperium w czasach omajjadzkich i abbasydzkicb pokrywał się na ogół z prowincjami poprzednich cesarstw: bizantyjskiego i perskiego. Obejmowały one: 1) Syrię—Palestynę, 2) Kufę łącznie z Irakiem, 3) Basrę z Persją, Sidżistanem, Chorasanem, Bahrajnem, Omanem i prawdopodobnie Nagdem i al-Jamamą, 4) Armenię, 5) al-Higaz, 6) Karman i pograniczne rejony Indii, 7) Egipt, 8) Ifriąiję, 9) Jemen i resztę południowej Arabii *. Stopniowo dokonywano pewnych zmian i w rezultacie otrzymano pięć wice-królestw. Mn a wij a połączył Basrę z Kufą w jedno wicekrólestwo ^{1 2 3 4} Irak, które obejmowało większość Persji i wschodnią Arabię, a za swą stolicę miało Kufę. Później wicekról Iraku mógł mieć wicegubernatora w Chorasanie i Transoksanii. rezydującego zwykle w Marw, i drugiego w Sindzie i Pendżabie. Podobnie zostały złączone w drugie wicekrólestwo: al-Higaz, Jemen i Arabia Centralna. Al-Gazira (północna część kraju pomiędzy Tygrysem i Eufratem) z Armenią. Azerbejdżanem i wschodnią częścią Azji Mniejszej tworzyły trzecie wicekrólestwo. Dolny i Górny Egipt stanowi! czwarte. Ifrląija, która obejmowała północną Afrykę na zachód od Egiptu, Hiszpanię, Sycylię i inne przyległe wyspy, two rzyła piąte wicekrólestwo z siedzibą rządu w Kajrawanie.

Trzy funkcje rządu, tzn. administracja polityczna, zbieranie podatków i kierownictwo religijne, były teraz sprawowane z reguły przez trzech różnych urzędników. Wicekról (amlr, sahib) mianował często swego własnego przedstawiciela ('Umil) na każdy poszczególny rejon, podając po prostu jego imię kalifowi. Za panowania Hiśama (724-743) spotykamy nowo mianowanego gubernatora Armenii i Azerbejdżanu pozostającego w Damaszku i wysyłającego akredytowanego zastępcę (nd’ib) na swoje miejsce. Wicekról był w pełni odpowiedzialny za polityczną i wojskową administrację w swej prowincji, lecz dość często dochody państwowe znajdowały się pod nadzorem specjalnego urzędnika sahib al-harag, podlegającego bezpośrednio kalifowi. Mu'awija był najwyraźniej pierwszym, który mianował takiego urzędnika i umieścił go w Kufie^s. Przedtem zarząd prowincji w imperium muzułmańskim zajmował się przede wszystkim administracją finansową.

Dochód państwa uzyskiwano z tych samych źródeł co i za czasów kalifów prawowiernych. Na pierwszym planie była danina od poddanych. W prowincjach wszystkie wydatki lokalnej administracji, renty państwowe, żołd dla wojska i różnorodne usługi były pokrywane z dochodów lokalnych, a tylko nadwyżka szła do skarbca kalifatu. Zarządzenie prawne Mu'awiji o potrącaniu muzułmanom⁴ żaka, około 2¹/a°/o od ustalonych poborów, jest podobne do podatku dochodowego we współczesnym państwie.

Sądownictwo dotyczyło tylko muzułmanów; wszystkim niemuzułmanom zezwolono na autonomię nadzorowaną przez ich własnego zwierzchnika religijnego. To nam wyjaśnia, dlaczego sędziowie znajdowali się tylko w dużych miastach. Prorok i dawni kalifowie wymierzali sprawiedliwość osobiście, tak samo czynili ich generałowie i prefekci w prowincjach, ponieważ różnorodne funkcje rządu były na razie nie zróżnicowane. Pierwsi urzędnicy o charakterze czysto sądowniczym otrzymywali swe nominacje w prowincjach od gubernatorów. Za panowania Abbasydów nominacja nadawana przez kalifa stała się bardziej powszechna. Tradycja przypisuje jednakże 'Umarowi mianowanie sędziego (ąadi) na Egipt już w r. 23 hidżry (643) ⁵. Po r. 661 spotykamy w tym kraju wielu sędziów następujących jeden po drugim. Byli oni zawsze werbowani z klasy faąihów, której członkowie byli uczonymi obeznanymi z Koranem i tradycją muzułmańską. Oprócz rozstrzygania spraw zarządzali oni fundacjami religijnymi (waqf) oraz majątkami sierot i osób upośledzonych umysłowo.

Mifawija po zorientowaniu się, że pewna część korespondencji z jego podpisami była fałszowana, założył biuro rejestracyjne⁶, coś w rodzaju kancelarii państwa, do której zadań należało sporządzanie i przechowywanie po jednej kopii z każdego dokumentu urzędowego, wykonanej przed zapieczętowaniem i wysłaniem oryginału. Za panowania "Abd al-Malika Omajjadzi utworzyli już archiwum państwowe w Damaszku ⁷.

ANTONI STRZELBICKI

KPT. 2. W.

ORGANIZACJA WOJSKOWA

Organizacja armii omajjadzkiej wzorowana była w zasadzie na armii bizantyjskiej. Dzielono ją na pięć korpusów: środkowy, dwa skrzydła, straż przednia i straż tylna. Formowanie szyku odbywało się, jak dawniej, w liniach. Ten ogólny podział trwał aż do czasu ostatniego kalifa, Marwana II (744-750), który odstąpił od starego podziału i wprowadził zwarte oddziały wojskowe zwane kurdus (kohorta)⁸. W pełnym ekwipunku i uzbrojeniu trudno było rozróżnić wojownika arabskiego od greckiego. Broń była w zasadzie ta sama.

191

1

Por. Ibn Halduti, t. III. s. 4, 10, 15, 17, 134-141; A. von Kremer, i.kiltnryesnhichte de*

2

Orimts unler den Chalifen, t. I, Vienua 1S75. s. 162.

3

- Al-Ja'qubi, t. II, s. 272.

4

’ Ibn Haldun, t. III, s. 4. wiersz 24.

5

*    Al-Ja'qubi, t. II, s. 276, wiersz 10.

^s Al-Kindi, Kitdb al-Wuluh, wyd. E. Guest. Beirut 1908. s. 300 u. Patrz także Ibn Qutajba. Ujwn al-ahbar, t. I, s. 61.

6

*    Diicdn al-ljdtim, „biuro pieczęci", at-Tabari, t. II, s. 205 n.; Fahri, s. 149.

7

'• Al-Mas*udi, t. V, s. 239.

8

At-Tabari, t. II, s. 1944; Ibn Haldun, t. III, s. 105, wiersz 10 (por. s. 195, wiersze 20-27); Ibn al-Atlr. t. V. s. 267. wiersze 7-8.