41906 Sztuka i percepcja wzrokowa1 []

KSZTAŁT

Dującej logiki. Na rysunku włoskiego artysty Pio Semproniego (ryci 61) kontur białej figury, tak wyraźnie widoczny, wynika w sposób pośredni z zakończeń pionowych kresek tta; każde z tych zakończeń współtworzy właściwy kontur jednym, nie większym od punktu, elementem.

Im bardziej konsekwentny jest kształć jednostki, tym bardziej będzie się ona wyróżniać z otoczenia. Rycina 62 świadczy, że linię prostą identyfikujemy szybciej

Ryc. 62

i

Ryc. 63

Z

niż linie nieregularne, a gdyby były to trasy rzeczywistego ruchu, efekt byłby jeszcze silniejszy. Kiedy wolno nam wybierać między kilkoma możliwymi prze-

dłużeniami linii (ryc. 63) - spontanicznie wybieramy takie, które ściślej przystaje

do struktury wewnętrznej. Na rycinie 63 a chętniej dopatrzymy się kombinacji dwóch części przedstawionej w b, aniżeli wersji ukazanej w c, ponieważ b daje strukturę prostszą.

Zasada logiki kształtu znajduje interesujące zastosowanie w muzyce, w tzw. postępie harmonicznym. Problem polega tu na utrzymaniu „poziomej" jedności linii melodycznych na tle „pionowej”, harmonicznej zgodności akordów. Rozwiązanie opiera się właśnie na logice i prostocie linii melodycznych, naturalnie w granicach, na jakie pozwala zadanie muzyczne. Przy przechodzeniu z jednego akordu do drugiego jest więc na pizyklad przestrzegana zasada grupowania według „podobieństwa położenia". Walter Piston pisze: „Jeżeli dwa trójdżwięki mają jedną lub więcej nut wspólnych, powtarza się te nuty w tym samym głosie, a głos bądź głosy pozostałe wędrują do najbliższego stopnia gamy" (ryc 64).

Ryc. 64

Wychodząc poza relacje między częściami, dociera się do podobieństw, które

daje się określić jedynie w odniesieniu do całego wzoru. Podobieństwo położenia

nic dotyczy wyłącznic jednostek znajdujących się obok siebie: można je rozszerzyć na podobną pozycję w obrębie całości. Takim podobieństwem będzie symetria

(ryc. 65). Również podobieństwo kierunku może wykraczać poza sam paralelizm -

kiedy tancerze poruszają się na przykład po torach symetrycznych (ryc. 66).

Ryc. 65

Ryc. 66

7 * Siioka i percepcja 'nrokotta 97