42706 SWScan00103

50 PODSTAWOWE POJĘCIA I MODELE

mianem naturalnych form telekomunikacji. Należą do nich wieść i pogłoska, czyli przekazywanie informacji z ust do ust w przestrzeni, jak też rytuał i tradycja, czyli utrwalanie pamięci zbiorowej w czasie.

Powszechnie znane są wypaczenia informacji przekazywanej drogą dyfuzji [Ailport i Postman; 1947]. Toteż dawny rodowód mają techniki utrwalania i przekazywania znaków na odległość. Do pierwszych należą różne techniki przekazu graficznego, jak rysunek, rzeźba, malarstwo, do drugich - techniki sygnalizacji (dymne, optyczne, dźwiękowe) oraz udoskonalenia transportu osób przenoszących wiadomości (kurierzy, sieć stacji postojowych).

Dopiero jednak wynalazek pisma, najpierw w formie pisma piktograficz-nego, później ikonograficznego, sylabicznego i alfabetycznego, dokonał w dziedzinie środków komunikowania prawdziwego przełomu. Dzięki niemu słowo, a tym samym i myśl ludzka, mogła w niezmienionej postaci być przekazywana tak w czasie, jak i w przestrzeni. Co ważniejsze, przekazywanie nie tylko nie powodowało jej zniekształcenia, lecz wręcz ułatwiało jej weryfikację społeczną i umożliwiało jej kumulację. Dzięki pismu możliwe stało się rozwijanie wiedzy wolnej od magii oraz historii odmiennej od przekazu legend i mitów.

Pismo w odróżnieniu od mowy jest środkiem komunikowania sztucznym, pośrednim i zdepersonalizowanym. Sztucznym, gdyż wymaga posługiwania się specjalnymi narzędziami i materiałami; pośrednim, gdyż zakłada brak styczności fizycznej; zdepersonalizowanym, gdyż umożliwia zwracanie się do osób całkowicie nieznanych, nawet do przyszłych pokoleń. Dzięki pismu stały się możliwe przekazy anonimowe (w podwójnym sensie: skierowane do anonimowych dla nadawcy odbiorców, jak też i otrzymane od anonimowego autora). Oczywiście pismo - jak to podkreślał McLuhan - różni się od mowy pod innymi względami, choćby tym, że jest linearne i abstrakcyjne (mowa zawsze jest uzupełniana przez ton głosu, natężenie, intonację itp.).

Również komunikowanie za pomocą pisma przybiera różne społeczne formy. Najpowszechniej stosowana jest forma listu - tzn. przekazu jednej osoby do drugiej konkretnej, na ogół znanej nadawcy osobiście. List jest jednak mało pojemny informacyjnie, stąd istotnym jego udoskonaleniem jest książka, w jej pierwotnej postaci wolumenu (zwoju papirusu) lub współczesnej (kodeksu, zszytych kart papieru), wygodnej w użyciu i dostosowanej do krążenia wśród większej liczby czytelników [Escarpit, 1965:17].

Wynalazek pisma doprowadził do wyodrębnienia specjalnych grup społecznych: pisarzy oraz nauczycieli pisma. Pierwsi mogą być uznani za zalążek nowej kategorii zawodowej - profesjonalnych komunikatorów; drudzy za zalążek innej - profesjonalnych wychowawców. Umiejętność, pisania i czytania stała się też ważnym czynnikiem stratyfikacji społecznej, podziału na dopuszczonych i pozbawionych udziału w dorobku kulturalnym ludzkości.

Kopiowanie książek, chociaż w swoim czasie było uważane za zajęcie najszlachetniejsze, jest jednak kosztowne i czasochłonne. Toteż zasięg książki kopiowanej był ograniczony do wąskiego kręgu uczonych, a nawet i oni natrafiali na trudności w zdobyciu potrzebnych im dzieł. Wynalazek techniki drukowania książek w połowie XV stulecia wywołał niemal natychmiast prawdziwą rewolucję w dziedzinie komunikowania. Umożliwił bowiem, po raz pierwszy w dziejach ludzkości, jednoczesne zapoznawanie się wielkiej liczby rozproszonych przestrzennie czytelników z tym samym dziełem, tworząc wspólną podstawę do dyskusji, a zarazem zbiorowość nowego typu - publiczność [Tarde, 1901].

Istotną modyfikacją wydawnictw drukowych było wprowadzenie nowej ich postaci - druku periodycznego, czyli prasy. Do technicznych możliwości słowa drukowanego, tzn. jednoczesnego zwracania się do wielkiej rzeszy czytelników, dodane zostały możliwości społeczne - regularność wydawania, która zapewnia możliwości powstania nawyku korzystania, a tym samym trwałość i intensywność kontaktu z czytelnikiem, oraz zróżnicowanie treści, co z kolei zapewnia szeroki zakres potencjalnego odbioru i wpływu. Dlatego najpierw książkę, a potem prasę, uznaje się za nowy typ środka komunikowania -pierwszy z serii mediów komunikowania masowego. Później, w latach dwudziestych naszego stulecia, dojdzie do nich film, w latach trzydziestych radio, w pięćdziesiątych - telewizja.

Udoskonalenia i wynalazki w dziedzinie środków komunikowania nie skończyły się na radiu i telewizji, zresztą one same zostały w różny sposób udoskonalone i przeobrażone (przykładem przenośny radioobiornik, telewizja kablowa, łączność satelitarna, telegazeta). Udoskonalenia te przyczyniły się do wprowadzenia istotnych przekształceń społecznych wzorów korzystania z mediów masowych. Ale oprócz tych wynalazków i udoskonaleń, w XX wieku dokonano olbrzymiego postępu w całej technologii mediów komunikowania, tzn. środków przechowywania, utrwalania, przesyłania i przetwarzania informaqi. Mowa jest tu o magnetofonie, magnetowidzie, mikrofilmie, kserografie, komputerze itd. Jakkolwiek wiele z nich znajduje się jeszcze w pierwszej fazie upowszechnienia, i to nawet w najbardziej rozwiniętych przemysłowo krajach świata, i chociaż wiele z nich ma przede wszystkim instytucjonalne zastosowanie, to równocześnie nie ulega wątpliwości, że stanowią one zapowiedź nowej ery wykorzystania środków komunikowania w życiu zbiorowym i jednostkowym rzutując na formy działania i wykorzystania mediów masowych.