49952 SWScan00114

72 PODSTAWO W E POJĘCIA I MODELE

Nieco inaczej, lecz w swej intencji podobnie, przedstawiała proces komunikowania I. Tetelowska [1962], odróżniając funkcję zamierzoną przekazu, czyli najprościej mówiąc, zamysł komunikatora przekazania odpowiednich treści w pewnej formie, funkcję nadaną w procesie kodowania, czyli atrybuty samego przekazu odnoszone do systemu kultury, w której powstał, oraz funkcję pełnioną, rzeczywiste oddziaływanie przekazu na odbiorcęi: Funkcje te nie pokrywają się wzajemnie, na przykład zamiar perswazyjny może być odczytany opacznie, jako prowokacja, a rzetelne informowanie, jako manipulacja/Proces komunikowania nie odbywa się w próżni społecznej, jest stale modyfikowany przez naturę wykorzystywanego medium (co jest możliwe do pokazania) oraz przez naturę kontroli społecznej (co jest dozwolone) [Mrozowski, 1991: 52].

Barnlund [1968] w swym transakcyjnym (transactional) modelu komunikowania wykorzystał sugestie Gerbnera. F. Dance [A helical model of communica-tion, 1967: 296] podkreślał, że proces komunikowania „stale zmierza naprzód i stąd zawsze do pewnego stopnia jest zależny od przeszłości, która formuje stan obecny i przyszłość". Autor stwierdza, że graficznym obrazem procesu komunikowania nie jest ani linia prosta, ani koło (przy wprowadzaniu pojęcia sprzężenia zwrotnego), lecz spirala lub śruba.

Model falowy [HUB, 1974]

W literaturze amerykańskiej znajdujemy model, który swą formą graficzną odbiega od wcześniejszych konstrukcji. Jest on wspólną propozycją trzech autorów - Hieberta, Unguraita i Bohna (w skrócie - HUB), którą przedstawia rysunek 22.

Rys. 22. Model falowy Źródło: HUB, 1974

Model ich jest koncentryczny, ta forma bowiem zdaniem autorów najlepiej obrazuje sposób, w jaki komunikowanie masowe „przepływa" przez różne elementy oraz przypomina fizyczny proces rozchodzenia się fal dźwiękowych. Podstawowe elementy tego modelu to: komunikator (raczej instytucja niż pojedynczy człowiek), kody (środki masowe modyfikują i rozszerzają tradycyjne kody komunikowania), gate-keeperzy (nie tylko kontrolerzy, ale i stymulato-rzy oraz recenzenci informacji przekazywanych przez środki masowe), media (czyli techniczne środki rozpowszechniania informacji), regulatory (kontrola społeczna w najszerszym sensie, a także kontrola niezinstytucjonalizowana), filtry (czyli fizyczne i psychiczne receptory), audytoria (zmienne zespoły ludzi odbierających określone przekazy).

Model HUB wprowadził ważne pojęcie „wzmocnienia przez media" (media amplification), a nadto wskazał na istnienie zakłóceń i wypaczeń, nie tylko w sposobie recepcji treści, lecz i przekazywaniu reakcji zwrotnych od odbiorców. Te ostatnie zazwyczaj docierają do komunikatora w skrajnie uproszczonej formie.

33. PROPOZYCJA MODELU SYNTETYCZNEGO

Modele powyższe pokazują, że komunikowanie międzyludzkie jest bardziej skomplikowane niż się potocznie wydaje, wszystkie bowiem zawierają zmienne istotne. Model transmisji pochodzi z dawniejszych kontekstów instytucjonalnych - działania rządu, szkoły, kościoła - i odpowiada tym działaniom mediów, które mają cele propagandowe, instruktażowe lub informacyjne. Model rytuału lub ekspresji lepiej odpowiada sytuacjom związanym ze sztuką, rozrywką i uroczystymi obchodami. Model rozgłosu zwraca uwagę na przekazy, których zadaniem jest zdobywanie audytoriów dla prestiżu lub dochodu. Model recepcji przypomina, że silna władza mediów jest pozorna, bowiem to w ostatniej instancji określa ją audytorium, czyli odbiorcy.

Stwierdzenie Bamlunda [1968: 28], że „jeśli obecne modele komunikowania wydają się cokolwiek prymitywne, to jest tak dlatego, że nasze rozumienie tego procesu jest cokolwiek prymitywne", w pełni odnosi się do modeli procesu komunikowania masowego. Niemniej, przegląd modeli skonstruowanych w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci wskazuje na rosnącą świadomość złożoności procesu komunikowania masowego, dostrzeganie różnorodnych jego uwarunkowań, a w następstwie i polepszanie zrozumienia całego procesu. Oczywiście nadal każdy model - zresztą zgodnie z definiqą - pozostaje uproszczonym obrazem rzeczywistości, lecz obraz, jaki przedstawiają nowsze konstrukcje, staje się coraz pełniejszy i dokładniejszy, zaczynając od ujęcia procesu komunikowania masowego jako formy wyrabiania masowych odruchów warunkowych, czyli masowego sterowania zachowaniami społecznymi (model Tchakhotine'a). Później budowane modele akcentują istnienie różnorodnych uwarunkowań społecznych (modele Rileyów, Maletzkego, Tudora), kulturowych (Moles, HUB), politycznych (DeFleur).