42926 IMG 54 (3)

współczesnym społeczeństwie i twierdzili, iż charakter społeczeństwa niesie poważne dla niej konsekwencje. Ich badania nad podziałem pracy, biurokra-tyzacją, problemem samobójstw itp., wypływają z tych zainteresowań. Nie jest istotne, że nie stosowali wartościowania w swoich metodologiach; poważne traktowanie warunków społecznych istnienia jednostki we współczesnym świecie dobitnie wyraża moralne zaangażowanie teoretyzowania socjologicznego obu autorów. Mimo, iż ich teorie są diametralnie różne, to warto zauważyć, że zarówno Weber jak i Durkheim klucz do zrozumienia miejsca jednostki w społeczeństwie widzieli w badaniu religii. Dla Durkheima symboliczna rzeczywistość religii jest jądrem świadomości zbiorowej. Jako fakt społeczny, góruje ona nad jednostką i jest warunkiem integracji społecznej i ciągłości porządku społecznego. Jednocześnie, jedynie internalizacja tej ' obiektywnej rzeczywistości poprzez podmiot powoduje przekształcenie człowieka w istotę społeczną, a co za tym idzie, w istotę moralną i w pełni ludzką. Dla Durkheima człowiek to homo duplex i indy widuacja ma, koniecznie, podstawy społeczne. Zagadnienie, którym się zajmujemy, jest postrzegane przez Durkheima w uniwersalnej perspektywie antropologicznej i ujmowane w sposób radykalny. Z drugiej strony, dla Webera zagadnienie społecznych warunków indywiduacji pojawia się w bardziej specyficznej perspektywie, (oznaczy w historycznym kontekście konkretnych religii i ich związku z historycznymi społeczeństwami. Gdy jednak dochodzi do kwestii jednostki we współczesnym społeczeństwie, zarówno Weber jak i Durkheim łączą ją bezpośrednio z sekularyzacją współczesnego świata. Można powiedzieć, że obaj doszli do tego, co zakłada niniejsza praca: że problem istnienia jednostki wspołeczeristwie jest problemem „religijnym”. Dlatego też uważamy, że istotne znaczenie socjologii dla współczesnego człowieka wypływa głównie z jej poszukiwań zrozumienia losu jednostki w strukturach nowoczesnego społeczeństwa. Dzisiaj socjolog nie musi sięgać dalej niż do „klasycznych” tradycji jego własnej dyscypliny, aby ulec iluminacji w tych poszukiwaniach, jeśli, jak uważamy, zgodność rozumowania Durkheima i Webera w powyższej sprawie zasługuje na miano osiągnięcia o wiele ważniejszego dla współczesnej socjologii niż metodologiczne i teoretyczne kontrowersje na temat hislorycyzmu, funkcjonałizmu, rozumienia, ontologi-cznego statusu faktów społecznych i tak dalej.

ROZDZIAŁ I

Religia, Kościół i socjologia

Łatwo zrozumieć, że socjologia religii jest tą częścią socjologii, która interesujące nas zagadnienia stawia na pierwszym miejscu. Niewiele więcej trzeba, by podkreślić, wykazaną we Wstępie, zbieżność teorii Durkheima i Webera w taki sposób, aby można było wyprowadzić z niej hipotezy o „religijnych” składnikach relacji pomiędzy jednostką a współczesnym społeczeństwem i przejść do ich weryfikowania lub odrzucenia poprzez badanie empiryczne. Uważnie przeglądając ostatnie opracowania z zakresu socjologii religii można rzeczywiście znaleźć coraz więcej prac z socjologii parafii, demografii kościołów, statystyki uczestnictwa w praktykach religijnych, wiele analiz sekt, monografie organizacji kościelnych oraz różne studia nad „wierzeniami” religijnymi, oparte na badaniach opinii publicznej. Dzisiejsza socjologia religii to dyscyplina w stanie rozkwitu, charakteryzująca się nie tylko wielością opracowań, ale również różnorodnością wyspecjalizowanych periodyków, konferencji, sympozjów czy instytucji badawczych. Socjologia religii obecnie może z łatwością być porównywana, pod względem ilości badaczy, nakładów finansowych i dorobku, z najmodniejszymi i najhojniej finansowanymi działami nauk społecznych i socjologii. Jest to szczególnie interesujące w świetle faktu, iż gwałtowny rozwój socjologii religii dokonał się po II wojnie światowej, a znaczne przyspieszenie miało miejsce w ostatnim dziesięcioleciu¹.

Niestety, można się rozczarować, gdy próbuje się znaleźć teoretyczną ważkość we współczesnej socjologii religii. Zewnętrznemu blaskowi tej dyscypliny nie towarzyszył rozwój badań teoretycznych. Przeciwnie, w porów-

51

1

Por. Thomas Luckmann, Neuere Schriffen zur Religionssoziologie, w: Kolner Zeiischifl fllr Soziołogie and Sozialpsychologie, 12:2, 1960, str. 315-326.