45147 Terapia rodzin Namysłowska29

no Rozdział 5

m do t ii i tiiii* 11 ul,- mik więcej pozytywnych wzmocnień niż

ni. im...... I ■ ■ 1111 o ii i ■ • iiii.i i /lonkow rodziny z niepowodzeniami,

i li mu ,ul,iii iloinowycli, które będą praktykowane poza u 'i | <11111 li i i i | u nlyt /iiynii

W lo'inii)'ii .iMilywności rodziny bardzo ważna jest rola terapeuty lod/iiiiiopo, który służy jako model niektórych zachowań, aktywnie IiiIi-i wriiiuje w przypadku powtarzających się niepożądanych zachowań, daje sialc informacje zwrotne. Warunkiem tego jest nawiązanie przymierza terapeutycznego z całą rodziną. Behawioralna terapia rodziny w sytuacji kryzysowej oferuje przede wszystkim dokładne wyjaśnianie związków pomiędzy zdarzeniami wywołującymi kryzys, siłą i deficytami rodziny, a także interakcjami w rodzinie. Terapeuci behawioralni zastrzegają się, że ich terapia w żadnym wypadku nie redukuje interakcji rodzinnych do indywidualnych lub diadycznych wzmocnień. Niewątpliwie pod wpływem teorii systemów terapeuci behawioralni coraz częściej dostrzegają wzajemne uwarunkowania zachowań w systemie rodzinnym. Wielu zwolenników tej opcji teoretycznej jest zdania, że behawioralna terapia rodziny w kryzysie ma szanse stać się podstawową metodą pomocy rodzinie na duża skalę i może odegrać, jak już mówiliśmy, podstawową rolę w prewencji.

Trening umiejętności rodzicielskich

Z pewnością za pioniera tego podejścia można uznać Pattersona i jego współpracowników z Centrum Uczenia Społecznego w Oregonie (1970, 1971, 1975, 1976). Stworzyli oni system terapii rodziny, w której dziecko zdradza zaburzenia zachowania. Terapia w tym podejściu jest prowadzona najczęściej w domu rodzinnym.Wybór domu jako miejsca terapii stwarza szanse, po pierwsze, łatwiejszej i szybszej analizy behawioralnej tego, co dzieje się w rodzinie. Także praca w warunkach naturalnych sprzyja znacznie szybszej generalizacji początkowych zmian oraz ich utrwalaniu się. Bardzo ważną częścią treningu umiejętności rodzicielskich jest analiza behawioralna zachowań dziecka, która trwa najczęściej nie krócej niż dwa tygodnie. Istotnym jej fragmentem jest próba ustalenia, w jaki sposób rodzice podtrzymują dewiacyjne zachowania dziecka poprzez system wzmocnień. Rodzice zapoznają się z zasadami wzmocnień pozytywnych i negatywnych oraz zasadami terapii poprzez korzystanie ze specjalnego podręcznika. Tak jak w poprzednio opisanej lerapii, przy pomocy terapeuty ustalają listę zachowań dziecka, które powinny ulec zmianie oraz listę innych jeszcze celów terapii. Zdarza się lakże w terapii, choć nie jest to regułą, że dziecko ma możliwość sporządzania listy zachowań rodziców, które powinny ulec zmianie. W kolejnym etapie rodzice obserwują, z jaką częstością występują niepożądane zachowania dziecka w określonym czasie (może to być godzina, kilka godzin lub cały dzień). Są zobowiązani do tego, aby także odnotowywać swoje własne reakcje na te zachowania. Ostatni etap to uczenie rodziców, jak poprzez zmianę wzmocnień mogą zmienić zachowania dziecka z niepożądanych na pożądane. W tym etapie terapeuta posługuje się różnymi technikami, takimi jak demonstracja, modelowanie, superwizja zachowań rodziców. Jedną ze specyficznych technik jest powstrzymywanie się od wzmocnień pozytywnych, czasami przybierające lormę krótkotrwałych wzmocnień negatywnych, jak w przypadku izolacji dziecka w odpowiedzi na nasilone zachowania niepożądane (np. akty agresji). W niektórych przypadkach sesje terapeutyczne prowadzone są także w szkole lub grupie rówieśniczej. W tym typie terapii terapeuta często posługuje się metodą kontraktów oraz kontraktów warunkowych, których zasada nie różni się od zasad kontraktów opisanych powyżej. Szczegółowy opis teorii i techniki treningu umiejętności rodzicielskich można znaleźć w książce Pattersona Families (1971).

Przegląd literatury dotyczącej skuteczności treningu umiejętności społecznych wskazuje na to, że jest to efektywna interwencja, głównie w odniesieniu do średnio nasilonych, dających się wyizolować zachowań. Brak jest natomiast dłuższych badań katamnestycznych. Te ostatnie mogłyby rozwiać podstawowe wątpliwości dotyczące terapii behawioralnej, a mianowicie tego, jak długo utrzymują się jej efekty. To, co wydaje się nam najciekawsze w tym typie terapii, to znaczne podobieństwo do terapii strategicznej i w gruncie rzeczy obecność w niej, choć nie explicite, myślenia systemowego. Jakkolwiek język, jakim posługują się terapeuci i techniki terapii treningu umiejętności rodzicielskich, są zasadniczo różne od terapii strategicznej, to w gruncie rzeczy jest w obu tych kierunkach wiele zasadniczych podobieństw, szczególnie w rozumieniu procesów zachodzących w rodzinie. Sam Patterson (1976), a także inni reprezentanci terapii behawioralnej, np. Bandura (1974), w dużej mierze opierają się na teorii społecznego uczenia się. Niepożądane zachowania dziecka są rozpatrywane jako wynik specyficznego