81972 str 026 027 (3)

13. ZBÓJNICY I ROZBÓJNICY

Tatrzańscy zbójnicy już choćby samą nazwą specjalnie wyróżnieni zostali przez ustną i literacką tradycją. Wedle niej byli to piękni i dzielni chłopcy, co równali świat, bogatym brali, a biednym rozdawali. Wszyscy odznaczali się nadzwyczajną siłą i zręcznością. Nie imały się ich kule ani smutek. Rzeczywistość była mniej kolorowa. Młodzież męską gnała „na zbój” nie tylko bujna fantazja i szczególne umiłowanie szalonej wolności, ale często nędza i strach przed poborem do wojska. Wielu zbójników rekrutowało się spośród zbiegów. Twarda i ostateczna, bo na śmierć lub życie, walka o byt sprzyjała raczej okrucieństwu niż szlachetności, wyrabiała pogardę dla cierpień własnych i cudzych. Gwałtowne i krótkie „zywobycie” rozweselała tylko dziewczyna i „palenka”. Niosło wtedy echo pomiędzy wierchy pieśń, która wśród wielu innych do dziś przetrwała:

Kiebyk to ja wiedział Dałbyk se ozłocić

Gdzie ja będę wisiał, Subienicke dzisia!

1.    Jak jeszcze nazywano zbójników karpackich?

2.    Wymień znanych zbójników tatrzańskich.

3.    Czy zbójowały kobiety?

4.    Z kim tańczyła cesarzowa Maria Teresa?

5.    Komu przygrywał do krzesanego Sabała?

6.    Jak zbójnicy okradli karczmę?

1. Gdzie przechowywali zbójnickie pieniądze?

8.    Z jakiej przyczyny najczęściej ginęli sławni zbójnicy?

9.    Kto pisał o Ondraszku?

10.    Kto utrwalił w muzyce zbójnicką sławę?

Specyficzną cechą folkloru jest zacieranie granic pomiędzy fikcją i rzeczywistością. Bohaterów rzeczywistych obdarzają ludowi twórcy nadludzkimi cechami. Fantastyczne zdarzenia osadzają w konkretnym miejscu i czasie, powołując się na autentycznych świadków, postaciom wymyślonym nadają zwykłe nazwiska czy przezwiska i włączają je w bieg codziennego życia. Chodzi przecież o to, by słuchacze we wszystko uwierzyli. — I wierzyli, i następnym pokoleniom do wierzenia podawali, i historia literatury ludowej byłaby prosta, bezproblemowa, gdyby nie zaczęli w niej maczać palców wścibscy uczeni, którzy z całą powagą postawili zasadnicze pytanie — czy istnieli naprawdę:

i.	Kostucha	6.	Jantek z Bugaja
2.	Walgierz Udały	7.	Mistrz Twardowski
3.	Diabeł łańcucki	8.	Iskrzycki
4.	Filip z Konopi	9.	Ondraszek
5.	Janosik	10.	Wernyhora

27