94289801 djvu

578 FR. NOWOTNY

kazuje, że linie falowe różnych dźwięków bywają nieskończenie różnorodne, kształt ich zależeć będzie od rodzaju drgania. Mając kilka takich krzywych, przekonywamy się, iż pomimo, że dźwięki mają jednakowe wysokości, wrażenie słuchu będzie różne.

Otóż tę właściwość, która pozwala nam odróżniać najrozmaitsze dźwięki, dźwięki najrozmaitszych przyrządów (szczególnie muzycznych) zowiemy barwą dźwięku. Na tern polega, iż ucho, szczególnie muzykalnie wyszkolone, jest w możności odróżnić dźwięki tej samej wysokości, lecz najrozmaitszych przyrządów muzycznych, jak fortepianu, skrzypiec, fletu i t. d.

O ile wysokość i natężenie dźwięku zależą od częstości i amplitudy drgań, to barwa (timbre) zależy od rodzaju drgania. W jaki sposób tłómaczymy sobie te najrozmaitsze formy drgań? Jeżeli strunę pobudzamy do drgań, to wysokość tonu zależeć będzie od jej długości i napięcia. Ton, który cała struna drgając wydaje, zowiemy tonem zasadniczym. Jeżeli teraz struny dotkniemy się w środku palcem a pociągniemy smyczkiem lub uderzymy jedną jej połowę, to następuje drganie tak jednej jak i drugiej połowy, każda z tych połów robi dwa razy tyle drgań co cała struna, ton ten jest oktawą tonu całej struny i zwie się jej pierwszym tonem górnym. Punkt środkowy struny pozostaje w spoczynku i nazywa się węzłem. Jeżeli dotkniemy się struny w odległości ¹/_s części od końca i tę część potrącimy, to pozostała część dłuższa podzieli się sama węzłem na dwie drgające połówki, wtedy wszystkie trzy równe części struny wydają ton, który zwie się flrugim górnym tonem, ilość drgań każdej części jest trzy razy większą od całości. W ten sam sposób możemy podzielić strunę na 4, 5, 6 i t. d. części, ilości drgań każdej z tej części jest 4, 5, 6 i t. d. razy większą od ilości drgań całej struny. Jeżeli cała struna drga swobodnie, to wydaje ona swój ton zasadniczy wspólnie z niektórymi tonami górnymi. Struna więc wydając ton zasadniczy, wydaje równocześnie tony, których ilość drgań jest 2, 3, 4 i t. d. razy tak wielką, jak tonu zasadniczego, tony te zwią się tonami górnymi.

To co powiedziano o strunie, tyczy się wszystkich instrumentów muzycznych, nie wyłączając ludzkiego głosu.

Z powyższego widzimy, iż ruchy drgające ciał wydających dźwięki, tudzież ruchy cząstek powietrza tylko w nielicznych wyjątkowych przypadkach są ruchami drgającymi prostymi. Tu należy n. p. ton widełek strojowych, ale tylko częściowo, gdyż i ich