CCF20081106014

własnego JA w toku spełnienia „zadali iluleklcli". Kdukacja to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka I Jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości, Jak też ogół wpływów i funkcji ustanawiających i regulujących osobowość człowieka i jego zachowanie, w relacji do innych ludzi I wobec świata.

Tak najszerzej pojęta edukacja (czyli wychowanie w najszerszym, całościowym znaczeniu) ma wiele składających się na nią procesów. Można by je określić jako: „wychowanie dla...”, „wychowanie do...”, „wychowanie w...”, wychowanie przez...” dodając do słowa „wychowanie” określenie, odnoszące się do jego przedmiotu, celu, środków, instytucji, ustanawiających swoistą odrębność I specjalizację. Tak się zresztą czyni powszechnie, mnożąc i krzyżując ze sobą różne „wychowania” i odpowiadające im metodyki, zwane „pedagogikami” („andragogika”, „pedagogika podwórkowa”, „pedagogika rolnicza”, „pedagogika wojskowa” itp.).

Szukając w tym pewnego ładu, spróbuję uporządkować procesy składające się na edukację w zależności od zakresu treściowego przedmiotu celów, procesów i skutków wychowawczych, począwszy od problemów globalnych świata, a skończywszy na gatunkowym wymiarze człowieka jako organizmu. Zostanie zastosowany przy tym ten sam tok słowotwórczy, w jakim utworzono pojęcie „edukacja”.

Procesy kładające się na edukację

I

Na edukację składa się dziesięć procesów składowych (w nawiasie wymienione są odpowiednio przykładowe treści, przedmioty celów, procesów i skutków edukacyjnych): ^{1 2 3 4 5}

6.    socjalizacja (uspołecznienie pierwotne) — (oddziaływanie grup pierwotnych: rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej; wrastanie w zastane normy);

7.    inkulturacja i personalizacja — (osobowość kulturowa i społeczna istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości; przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych);

8.    wychowanie i jurydyfikacja — (obywatel, wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawnej);

9.    kształcenie i humanizacja — (osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, wartości godnościowe, kompetencje interakcyjne; zasada wzajemności i współczulności; kształtowanie potrzeb wtórnych);

10. hominizacja — (organizm, kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne; zasada unikania kary i maksymalizowania przyjemności, gratyfikacji bez szkodzenia innym; kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych).

Wszystkie te procesy stanowią łącznie szeroko rozumianą eduka-

■    |ę O harmonii ich można mówić w sytuacji, gdy wzajemnie się te procesy nie znoszą, nie przeciwstawiają sobie, gdy żaden z nich nie " więpuje w nadmiarze, w znacznej przewadze nad pozostałymi i gdy

Dziesięciościan

edukacyjny

ildcn z tych procesów nie jest stłumiony. Można by taki stan proce-i'Hv edukacyjnych wyobrazić sobie jako regularny dziesięciościan,

" którym każda ze ścian miałaby podobną wielkość pola (symbolizującą siłę wpływu na osobowość) i w którego to środku umieścić można by kształtowaną przez te procesy osobowość w postaci „jądra l'lomlcniującego”_voddającego aktywnie te wpływy tak, że już w toku I¹ |',o zmieniania się jednocześnie ono samo zmieniałoby owe pierwotne |ilnvzczyzny” wpływów. Rezultatem tak zharmonizowanych oddziaływań byłaby jednostka nie tylko w pełni, wielostronnie rozwinięta do maksimum jej możliwości, ale jednocześnie osoba aktywnie zmieniająca a l.idomie siebie i świat bezpośrednio otaczający i odległy, z perspek-ivwy czasowej bliskiej i odległej, a więc jednostka ludzka nie tylko e lleksyjnie podtrzymująca i doskonaląca własną tożsamość, ale żyjąca poczuciem konieczności własnej działalności w optymalizowaniu <wldia według zaakceptowanych przez siebie wartości i kryteriów.

l aki idealny dziesięciościan aktywny, model harmonijnych wpływów wszystkich składowych procesów edukacyjnych, jest w rze-

■    v wis rości narażony na rozmaite zakłócenia równowagi. Mogą one być dwojakiego rodzaju: występować w jednostronnym nadmiarze i z jed-IIONlionnymi niedoborami, brakami. Mamy wtedy do czynienia z patologiami edukacji jako praktyki i jako przedmiotu badań.

1

   globalizacja — (np. świat, problemy globalne, wojna, zagrożenie środowiska, wygasanie źródeł energii; polityczny podział świata na centrum i peryferie, problem mono- i policentrycz-ności układu globalnego);

2

   etatyzacja — (państwo, jego suwerenność, ustrój, urządzenia demokratyczne, konieczne zależności, miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy, siła i stabilność, „racja stanu”);

3

   nacjonalizacja — (naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, I istota więzi i odrębności);

4

   kolektywizacja (socjalizacja wtórna) — (klasa społeczna, więź i interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu, kształtowanie przekonań :

0    szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii);

5

   polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja — (organizacje

1    instytucje; wychowanie do podziału pracy, racjonalności i dyscypliny w społeczeństwie organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym; kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności zastanego podziału statutów i funkcji; kształcenie do pracy i zawodu);