CCF20100416010

82 WYCHOWANIE A ROLE PŁCIOWE

.3.5.

Literatura dziecięca i mass media

Dziecko bardzo wcześnie styka się z przekazami wiedzy o świecie za pomocą kultury symbolicznej, która - wraz z rozwojem - towarzyszy mu coraz intensywniej w dalszym życiu. Do najlepiej zbadanych dziedzin należą książki dla dzieci oraz programy telewizyjne. Mimo że prezentowane tu wyniki badań uzyskano głównie w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, to współczesna ho-mogeniczność kultury masowej uprawnia do odniesienia ogólnych wniosków także do polskiej rzeczywistości.

3.5.1.

Literatura dla dzieci

Z analiz treści utworów literackich przeznaczonych dla najmłodszych czytelników, przeprowadzonych między innymi przez grupę Women on Words and Images, Glenys Lobban, Carol Jacklin oraz Lisę Serbin, wypływają następujące wnioski:

« wśród bohaterów opowiadań dla dzieci zdecydowanie przeważają chłopcy i mężczyźni; dziewczynki i kobiety występują zazwyczaj jako podrzędne bohaterki, chyba że fabuła dotyczy tylko dziewcząt i książka jest do nich adresowana (takie książki stanowią mniejszość);

® mężczyźni w utworach najczęściej pracują zawodowo, kobiety zaś są matkami i gospodyniami domowymi;

» życie mężczyzn i chłopców w książkach dla dzieci jest ekscytujące, pełne przygód, bohaterskich czynów, niezwykłych zdarzeń; życie dziewczynek i kobiet, o ile nie towarzyszą męskim postaciom (jako żony, matki, córki, sekretarki), zazwyczaj ma związek z bezbarwną codziennością, wypełnioną kontaktami z ludźmi i przeżywanymi uczuciami;

® męscy bohaterowie reprezentują wartości, które Amerykanie (i nie tylko) wysoko cenią: pomysłowość, dzielność, wytrwałość, osiągnięcia, sport; postacie kobiece skoncentrowane są głównie na domu i zajęciach z nim związanych;

« portrety psychologiczne postaci męskich i kobiecych są skrajnie różne: pierwsi są aktywni, zdobywczy, neutralni emocjonalnie, samodzielni, twórczy, odnoszący sukcesy, podczas gdy te drugie - pasywne, uczuciowe, pomocne, skoncentrowane na innych ludziach, bezradne wobec sytuacji zagrożenia, niesamodzielne i niekompetentne poza sprawami domowymi; dziewczęta bywają bardziej aktywne i zaradne jedynie wówczas, gdy nie ma wokół nich męskich bohaterów (Lobban, 1975, s. 202-209; Tavris, Offir, 1977, s. 177-180; Burns, 1982, s. 119; Jacklin, 1983, s. 15; Weinreich, 1978, s. 21-22; Serbin, 1983, s. 27-28).

W komiksach, typowym produkcie kultury masowej, jeszcze wyraźniej widać skrajności. Z badań 01ive Braman i Sue Sharpe wynika, że w komiksach, oprócz wcześniej wymienionych zjawisk, przedstawia się kobiety i mężczyzn jako ludzi o odmiennej konstrukcji psychicznej. Męscy bohaterowie bowiem nie doznają żadnych uczuć, poza tymi, które są związane z walką i poczuciem męskiej wspólnoty. W odróżnieniu od nich bohaterki bez przerwy są uwikłane w związki uczuciowe (młodsze rodzeństwo, starzy krewni, potrzebujący pomocy przyjaciele) i przeżywają niepokoje emocjonalne (za: Delamont, 1980, s. 19-20).

Utwory dla dzieci (od najmłodszych po dorastające) odbijają polaryzację pici w krzywym zwierciadle - zarówno jeśli chodzi o proporcje postaci męskich i żeńskich, jak i obraz życia oraz ról płciowych. Ani kobiety nie poświęcają całego swojego czasu tylko na prowadzenie domu, gdyż ich udział w społecznym podziale pracy jest znaczący, ani życie mężczyzn nie jest aż tak ekscytujące i pełne przygód. Z przekrojowych badań literatury dziecięcej wynika, że mimo dokonujących się zmian społecznych, przedstawiane w książkach stereotypy kobiecych i męskich ról cechuje duża trwałość (za: Cadogan i Craig z 1976 r. czy Kolbe i La Voie z 1981 r.; Weinreich, 1978, s. 22; Aronson, 1995, s. 386).

3.5.2.

Telewizja i film

Podobne tendencje można zauważyć w programach telewizyjnych, adresowanych zarówno do dzieci, jak i do ludzi dorosłych. Badania George’a Gerbnera i współpracowników, polegające na analizie tysięcy godzin programów telewizyjnych (za: Aronson, 1995, s. 140-143, 386; Weinreich, 1978, s. 22), oraz badania grupy Women on Word and Images prowadzą do jednoznacznych wniosków (za: Ta-vris, Offir, 1977, s. 180-183). W telewizji, programach studyjnych, filmach i reklamach zdecydowanie dominują mężczyźni - zarówno pod względem ilościowym, jak i „jakościowym". Kobiety zazwyczaj grają podrzędne role w stosunku do dzielnych, awanturniczych i zdobywczych mężczyzn. Niewielki ich odsetek pracuje zawodowo, a nawet jeśli mają pracę, to i tak ich zainteresowania koncentrują się na mężczyznach. Najczęściej są heroinami romansów lub marginalnymi obiektami seksualnymi. Aby zagrać ważniejszą rolę, muszą się odznaczać zgrabną sylwetką, urodą i młodością.

Telewizyjne przesłanie dotyczące ról płciowych jest wyraźne/miejsce kobiety jest w domu, a spędzenie życia u boku ukochanego mężczyzny powinno być jej ambicją i największym szczęści ennS wiat i sukcesy poza domem są domenCaktyw-nych, mądrych, nieustraszonych mężczyzn. Nie liczy się, jak mężczyzna wygląda, ważne jest to, kim jest, jaki wykonuje zawód, jaki ma charakter i co posiada. W polskich badaniach reklam telewizyjnych ujawnia się, jak bardzo stereotypowy wizerunek płci prezentuje telewizja (Mizielińska, 1996, s. 50-63; Mandal, 1996, s. 93-101; Rutkowska, 2001). Kobiety w reklamach występują zazwyczaj w roli gospodyń domowych, opiekuńczych matek i żon bądź w roli obiektu seksualnego, przedmiotu pożądania. Zdecydowanie rzadziej prezentowane są w rolach zawodowych lub jako kobiety sukcesu, ale i w tych reklamach akcent kładzie się nie na ich kompetencje, ale na urodę i elegancję. Mężczyźni z kolei jawią się głównie jako pewni siebie profesjonaliści, mający duże kompetencje i wpływy lub jako „macho” - zdobywcy kobiet i „królowie życia”. W reklamach „rodzinnych” mężczyzna pojawia się w tle jako mąż i ojciec, zagubiony w domowej co-