CCF20100416008

78 WYCHOWANIE A ROLE PŁCIOWE

78 WYCHOWANIE A ROLE PŁCIOWE

społeczeństwa. Skryatyjednos.tki..będą-ce zestawami różnych przekonam na-te-mat siebie samego, innych ludzi, życia i tym podobnych zawierają ważne przesiania dotyczące tożsamości i roli płciowej jednostki. Niewerbalne i werbalne zachowania rodziców mówią dziecku, co to znaczy być dziewczynką lub chłopcem, kobietą lub mężczyzną, jakimi cechami powinna się odznaczać każda pleć i jakie życiowe zadania przed nią stoją. Przekazywane przez rodziców komunikatywnie zawsze są przez’mch*zamierzone4 uświadomione. NajczęścieJ''śą- odtwarzane

powszechnej aktywności zawodowej kobiet. Z kolei w wychowania chłopców zachowania uważane za „zniewieściale” mogą się wiązać z lękiem przed homoseksualizmem. Szczególną wrażliwość i stereotypowe postawy wykazują pod tym względem ojcowie (szerzej na ten temat pisze Bem, 2000).

3.3.5.

Skrypty i schematy

Twórcy analizy transakcyjnej opracowali | teorię skryptów, j która wyjaśnia, w jakTspósobjjuż wjE^jństMg₌pro-gra-mowahe jest nąsge_życi^T Skrypty ,są i, kształtowanymi w rodzinieTpód wply-\ wem_oddziaiywania kultury życiowymi [scenariuszami jednostki. Określają cel jejregzystencjiTwyźnaczają drogi donie-go prowadzące. Instrukcje i polecenia kształtujące skrypt rodzinny wpajane są już w dzieciństwie, w interakcjach rodziców z dzieckiem. Również od dzieciństwa zakodowywany jest w osobowości skrypt kultuEowwokreślony przez wyra-zoneJ niewyrażone przekonania, uznane zaprawdziwe.przfiz^większość.ęzłonków w kolejnych pokoleniach, co może tłumaczyć tak silHffzakorzemehie się stereotypów płciowych w świadomości społecznej Games, Jongeward, 1994, s. 101-121, 218-231). Na przykład, mówiąc córce w zwykłej rozmowie „Gdy będziesz miała swoje dzieci...”, wpaja się przekonanie, że posiadanie dzieci jest czymś oczywistym, koniecznością życiową, a nie sprawą do rozważenia i wolnego wyboru. Niewykluczone, że koncepcja skryptów może w jakimś stopniu przyczynić się do wyjaśnienia, rozbieżności między opiniami rodziców na temat ról płciowych a zachowaniem wobec własnych synów i córek. W badaniach Kelly i innych większość rodziców miała dość egalitarne poglądy na temat płci, ale w rzeczywistości i oni sami, i ich dzieci w rolach rodzinnych funkcjonowali bardziej zgodnie ze społeczną tradycją niż ze swoimi przekonaniami (Kelly, 1982).

(Bem pisze o jschematachjlciowych jk-ko o strukturze poznawczej wytworzonej na skutek przyswojenia przez dziecko wiedzy na temat kulturowej definicji kobiecości i męskości oraz treści ról płciowych. Ta specyficzna siatka' skojarzeń (gender schema) pozwala dziecku na asymilację i ocenę kolejnych otrzymywanych informacji dotyczących pici oraz ukierunkowuje jego percepcję. Uwewnętrzniony schematplći nie tylko powoduje gotowość jednostki do_ poszukiwania i przyswajania zgodnych_ z.jiinTnformacji, ale jest też pMsląwą do tworzenia koncepcji siebie jako osobnika określonej pici i służy do formowania samooceny w tym zakresie. Dzięki temu kształtujący się w jednostce schemat płci skłania ją do regulacji swojego zachowania w kierunku zgodnósci z kul-Turowymi wzorcami kobiecości i. męskości TzaTKuczyńska, 1990, s.-202-204). Teoria

Bem wyjaśnia, dlaczego dzieci są otwarte na społecznie ugruntowaną wiedzę dotyczącą wzorów funkcjonowania kobiet i mężczyzn nawet wtedy, gdy ich rodzice mają liberalne poglądy na temat ról płciowych i są tolerancyjni wobec niestypizowa-nych płciowo zachowań synów i córek.

Kultura grup rówieśniczych

Poczucie przynależności do płci oraz przekonania o tym, co jest odpowiednie dla płci żeńskiej i męskiej, kształtują się w bardzo wczesnym dzieciństwie. Dziecko aktywnie poszukuje informacji, by uzupełnić i zweryfikować wiedzę, co to znaczy być dziewczynką lub chłopcem, kobietą lub mężczyzną. Rówieśnicy stają się w tym zakresie ważnymi modelami i grupami odniesienia.

Badacze zachowań przedszkolaków zauważają duże płciowe stypizowanie zabaw dzieci w tym wieku i początki międzygru-powej segregacji płciowej. Większość dzieci chętniej bawi się z rówieśnikami tej samej płci niż przeciwnej i interakcje w ramach grup jednopłciowych wydają się bogatsze niż w grupach mieszanych. Chłopcy wykazują więcej zachowań agresywnych i dominujących, a asertywne zachowania dziewczynek - jeśli się pojawiają - są częściej ignorowane przez rówieśników odmiennej płci (Jacklin, 1983, s. 14-15; Łaciak, 1995a, s. 285-293). Również obserwacje Seamusa Dunna i Valerie Morgan potwierdzają przewagę chłopców w dostępie do szczególnie atrakcyjnych zabawek czy w opanowywaniu przestrzeni (1987, s. 271-281). Doświadczenia dzieci w zakresie dominacji/submisji są odmienne w przypadku chłopców i dziewczynek już w bardzo wczesnej fazie życia.

Dzieci są wyczulone na przejawy dostosowania własnej aktywności do wzorców płci i - jak można przypuszczać -mają poczucie kontroli społecznej. Lisa A. Serbin zaobserwowała, że gdy przedszkolaki były same w pokoju pełnym różnych zabawek, początkowo interesowały się zabawkami płciowo stypizowanymi, lecz wkrótce sięgały po zabawki typowe dla płci przeciwnej. Tendencja do poznawania nowych zabawek słabła, gdy obecni byli rówieśnicy tej samej płci i zupełnie gasła w obecności chociaż jednego przedstawiciela płci przeciwnej. Fagot, McGhee i Grodzitsky zauważyły, że przedszkolaki, widząc rówieśników angażujących się w zabawy „nieodpowiednie” dla ich płci, jawnie wyrażają dezaprobatę, zazwyczaj poprzez wyśmiewanie, negatywne komentarze i niechęć do wspólnej zabawy (za: Serbin, 1983, s. 34-35; Wa-lum, 1977, s. 50). Podobne zachowania można zaobserwować u dzieci w wieku szkolnym. Delamont podaje wiele przykładów takich zachowań zaobserwowanych przez siebie i innych badaczy (1980, s. 37-58). Wraz z wiekiem nasila się zarówno segregacja, jak i antagonizm między płciami. W wieku 9-12 lat chłopcy nie dopuszczają dziewczynek do swoich zabaw i odwrotnie. Każde odejście od separatystycznych norm jest zauważane i złośliwie komentowane. Naciski rówieśników powodują, że zakłócona jest również współpraca na lekcji między dziećmi odmiennej płci. Uczniowie w grupach mieszanych albo pracują mało efektywnie, albo - jeśli zaistnieje zgodne współdziałanie — stają się przedmiotem kpin rówieśników.