CCF20100416005

72 WYCHOWANIE A ROLE PŁCIOWE

strony dzięki cechom rodziców jako modeli (silna więź uczuciowa, silą i status rodziców) może się identyfikować z nimi na płaszczyźnie głębszej niż behawioralna. O tym, z którym rodzicem dziecko emocjonalnie się zidentyfikuje, decyduje wiele czynników (Grygielski, 1994b, s. 23-26; Rembowski, 1986, s. 179-189; Wasilenko, 1985, s. 496-500; Parsons, 1969, s. 50-59 i nast.). Na podstawie ostatnich badań nierzadko kwestionuje się pogląd Freuda i jego kontynuatorów, jakoby dziecko w pierwszym etapie życia identyfikowało się z matką, a później z rodzicem tej samej pici. Bywa i tak, że córka identyfikuje się z ojcem, a syn z matką, co nie przeszkadza im kształtować tożsamości odpowiedniej dla biologicznej pici. Zjawiska identyfikacji z rodzicem nie można zawężać do obszaru przyswajania roli płciowej. Płaszczyzna identyfikacji obejmuje wiele różnych zachowań i emocji związanych z wartościami i normami ogólnospołecznymi. Głęboka więź z modelem może przejawiać się w przyswajaniu takich cech, jak prawdomówność, uczciwość czy pracowitość, a więc niezwiązanych z rolami płciowymi. Ponadto, na co zwracają uwagę badacze, rodzice nie muszą prezentować cech charakterystycznych dla stereotypowego pojęcia męskości i kobiecości. Bywają dominujące, autokratyczne, chłodne matki i opiekuńczy, ekspresyjni, czuli ojcowie. Podział ról w rodzinie również nie zawsze stanowi odzwierciedlenie przeważającego w społeczeństwie modelu patriarchal-nego (Sołowiej, 1986, s. 148-154; Tavris, Offir, 1977, s. 168-170). To jedna z przyczyn istnienia różnic indywidualnych między kobietami i mężczyznami w sposobie pełnienia przez nich ról płciowych.

Warto podkreślić, że nawet we wcze-r^mTry-i    ńrrta Hziprka rodzice nie sa

jedynymi modelami męskości! kobiecości. Dużą rolę w socjalizacji płciowej dziecka mogą odgrywać krewni (zwłaszcza dziadkowie) i przyjaciele rodziny. Być może ich wpływ na stereotypowe postrzeganie ról płciowych przez dzieci jest większy niż się wydaje (Jacklin, 1983, s. 15-16; Walum, 1977, s. 35-36).

3.3.2.

Oczekiwania rodziców

Wiele wyników badań obserwacyjnych pokazuje, że istniejąróżnice w ocze-kiwaniach i zachowaniach rodziców~wo- ^{1 2}

pici odgrywa ważną rolę w jego życiu. Rodzice inaczej ubierają chłopców i dziewczynki. W wielu krajach zróżnicowanie to odnosi się już do niemowląt: dla chłopców zarezerwowany jest kolor niebieski, dla dziewczynek różowy. Dela-mont (1980, s. 13-14) przeanalizowała ofertę katalogów firm sprzedających konfekcję dla dzieci. Okazało się, że oferta dla chłopców i dziewczynek jest odmienna, mimo iż w wieku przedszkolnym i szkolnym ich zajęcia są bardzo podobne. Na przykład stroje sportowe nie były nigdy prezentowane na modelkach - dziewczynkach, choć obie płcie często je noszą.

Również_ zabawki, jakie rodzice kupują dzieciom (poza okresem niemowlęcym), są zróżnicowane płciowo. W jednym z amerykańskich badań Goodman i współpracownicy w okresie przedświątecznym obserwowali i ankietowali klientów działu zabawkarskiego wielkiego magazynu. Dorośli, kupujący zabawki dla dzieci powyżej drugiego roku życia, mieli sztywne przekonania dotyczące ról płciowych. Dziewczynkom kupowali głównie lalki i inne proste zabawki, a chłopcom wiele zabawek konstrukcyjnych, elektronicznych i edukacyjnych. Dłużej namyślali się nad wyborem zabawki dla chłopca, co prawdopodobnie wiązało się z różnorodnością propozycji. Warto zauważyć, że typowe zabawki dla dziewczynek były tańsze niż dla chłopców. Delamont przeanalizowała ofertę angielskich katalogów zabawek edukacyjnych i sformułowała wniosek, że dziewczynkom - w porównaniu z chłopcami - proponuje się gry o znacznie bardziej ogrąnięzonym..z,akre--sie~Tól. Wspomniane gry dawały chłopcom możliwość odgrywania zarówno fantastycznych, jak realistycznych postaci: kosmonauty, Robin Hooda, kowboja, Indianina, kierowcy, artysty, inżyniera, pie-~ twonurka, policjanta, stolarza. Gry dla dziewczynek służyły zabawom związanym z kilkoma typowymi zawodami kobiecymi (kosmetyczką, pielęgniarką, sekretarką, projektantką mody, nauczycielką) oraz były skoncentrowane na pracach domowych (szycie, gotowanie, sprzątanie, pranie, robienie zakupówl^Oferowa-ne chłopcom, zabawki-łączyły- się z-ak-~tywnością, pomysłowością, techniką i_fantazją,tęjila_dzie.wczynek^r_Z-Eąsyw-nością i płaskim realizmem (Delamont, ''1^8Ó,s.~ 14-15).'

Podobne prawidłowości występują zapewne i w Polsce. Na przykład w reklamowym katalogu sklepu sieci E. Leclerc³ oferuje się dziewczynkom (ich postacie widnieją na stosownych stronach): około 20 rodzajów lalek-niemowląt (część modeli wraz z wyposażeniem: nocniki, wanienki, butelki, przyboiy toaletowe, ubranka, łóżeczka, wózki), kilkanaście lalek typu „Barbie” wraz z akcesoriami (ubrania, domki z umeblowaniem) oraz bogaty wybór zestawów związanych z zajęciami domowymi i pielęgnacją urody (zestaw fryzjerski, mirii-toaletka, zestaw do pielęgnacji paznokci, zestaw kosmetyczny, torebki, biżuteria, zestaw kuchenny, naczynia kuchenne i stołowe, odkurzacz, deska do prasowania wraz z żelazkiem, kuchnia z okapem i zlewem, koszyk na zakupy, maszyna do szycia, zestaw do sprzątania, wyposażenie sklepu samoobsługowego), około 20 różnego rodzaju gier planszowych, układanek czy zestawów do zajęć plastycznych (zestaw do odlewów gipsowych, pieczątki) oraz jedną układankę przestrzenną, składającą się z prostych ele-

1

bec dzieci w zależności od-ich-płci (Was i-lenko, 1986, s. 270; Burns, 1982, s. 108; Millet, 1982, s. 67). Na przykład Rubin wraz z zespołem w 1974 roku zebrał wypowiedzi 30 rodziców na temat ich nowo narodzonych dzieci. Mimo braku obiektywnych różnic, badani określali chłopców jako silniejszych, cięższych, większych, bardziej hałaśliwych i mających lepszą koordynację ruchów niż dziewczynki, a córki w przeciwieństwie do synów jako delikatniejsze, mniejsze, łagodniejsze i mniej uważne (za: Tavris, Offir, 1977, s. 171). Goldberg i Lewis również zauważyli różnice w traktowaniu bardzo małych dzieci: chłopcy byli częściej zachęcani do motorycznej aktywności, a dziewczynki otrzymywały więcej stymulacji słownej (Weinreich, 1978, s. 22). Choć wyników pojedynczych badań nie można uznawać za źródło wiedzy pewnej

2

ostatecznej (zob. Lytton, Romney, 1991), to obserwacja rzeczywistości społecznej wskazuje wyraźnie na wczesne różnicowanie płci.

Od momentu gdy dziecko narodzi się i otrzyma imię (zazwyczaj typowo męskie lub kobiece), etykietka określonej

3

Omawiany katalog byl dostarczany do skrzynek pocztowych w Lublinie i zawierał ofertę ważną w okresie od 19.11. do 8.12.200?. rolni