CCF20100314017

78 Zagadnienia poprawności Ieksykalno-semantycznej

PP 17/62, 15. „Ostatni VII etap (...) był najciekawszym i najbardziej interesującym z całego wyścigu”. GB 204/71, 4.

Te same dwa zjawiska można zaobserwować i w znacznej części pleonazmów. Mianowicie z jednej strony przejawia się w nich dążność do „wydobycia na powierzchnię” najistotniejszej z komunikatywnego punktu widzenia cechy znaczeniowej wyrazów określanych, z drugiej — właśnie takie konstrukcje zaczynają się stabilizować w powszechnym użyciu. Spróbujmy ten proces ukazać na kilku przykładach.

W związku z czasownikami ruchu, oznaczającymi określony jego kierunek, coraz częściej zaczynają się pojawiać przysłówki, wyrażające dokładnie ten sam rodzaj relacji przestrzennej, np. wrócić z powrotem, cofnąć się wstecz lub do tyłu, schodzić w dół; por. „Pilot podał wiadomość, że zamierza wrócić z powrotem”. Szt.L. 44/61, 2; „Absolwenci wrócą z powrotem do swych gromad”. TM 236/61; „Zysk wraca z powrotem za morze”. DS 33/62, 21; „Przygnieciony został cofającym się do tyłu samóchodem”. DzB 10/61, 6; „Tyczka wyraźnie cofa się do tyłu”. TL 238/61, 6; „Schodzenie w dół krętymi schodami”. Sp. 88/61, 4; „podnosić się w górę” DZ 289/61, 3.

Z kolei przy czasownikach, których treść zawiera element 'ciągłości w czasie’, pojawiają się przysłówki wzmacniające właśnie tę cechę: nadal, w dalszym ciągu itp. A oto przykłady: „Będziemy nadal kontynuować rozgrywki” (TM 281/61, 4); „nadal kontynuować konkurs” Szt.Mł. 112/68, 6; „kontynuowanie dalszych studiów” NRz 13/61, 4; „dalsza kontynuacja rozwoju” KSz 117/61, 2; „Przyszłość pokaże, czy zainteresowania będą nadal trwały”. Sport. 37/71, 9. Nietrudno tu dostrzec analogię do kształtowania się nowych modeli składniowych, w których znaczenie przedrostka czasownikowego jeszcze raz powtarza przy-imek, np. przejść przez ulicę, nadzorować nad czym, napotykać na co. Oba typy połączeń — zintensyfikowane znaczeniowo związki leksykalne i schematy syntaktyczne o podwójnych wykładnikach relacji przestrzennych lub czasowych — powstają, jak się wydaje, na tym samym podłożu: pod wpływem działania tendencji do precyzji.

Podobieństwa między pleonastycznymi połączeniami leksykalnymi a związkami syntaktycznymi, w których przyimek dubluje znaczenie przedrostka, można się dopatrywać w innym jeszcze zjawisku. Otóż wtórne schematy składniowe powstają zwykle wtedy, gdy się zaciera wyrazistość budowy słowotwórczej czasownika, gdy jego treść przestaje być prostą sumą znaczeń prefiksu i podstawy (por. związki dobić do brzegu, natrafić na przeszkodę, w których czasowniki przedrostkowe nie są już właściwie motywowane swymi podstawami bić i trafić). Zacieranie się wyrazistości znaczenia strukturalnego pewnego słowa może jednak pociągnąć za sobą następstwa nie tylko składniowe. Wzmaga się także tendencja do użycia w jego kontekście leksykalnych wykładników treści wyrażanej przez jeden z jego morfemów składowych. Przedrostek współ- sygnalizuje w polszczyźnie tak zwane znaczenie wzajemno-zwrotne (Jan pracuje z Piotrem — Piotr pracuje z Janem — Jan i Piotr współpracują). Można jednak przypuszczać, że w niektórych formacjach zatarła się jego wyrazistość, skoro w ich kontekście znaczenie zwrotności działania znajduje osobny wykładnik słowny, np. „Strona czechosłowacka wysunęła pewne propozycje dotyczące umocnienia (...) wzajemnej współpracy”. ŻW 110/68, 2; „Protokół przewiduje (...) rozszerzenie wzajemnej współpracy obu państw”. SłP 116/69, 2; „Opracowanie wspólnego planu walki, wzajemne współdziałanie nad jego realizacją”. PP 13/62, 8 itp. Taka sama leksykalna intensyfikacja obejmuje i inne struktury słowotwórcze sygnalizujące znaczenie wzajemno-zwrotne, np. „w z a-j emn a wymiana ataków pod bramką”. PS 105/61, 3; „w z a-jemna wymiana kulturalna”. P 32/62, 2. Najwyraziściej może proces reduplikacji semantycznej zachodzi w kategorii wyrazów formalnych: przyimków i spójników. Szerzą się zwłaszcza połączenia również i, ale niemniej jednak, „spiętrzające” jak gdyby dwa wspólnofunkcyjne wskaźniki zespolenia, np. „Stanowią one materiał pędny dla silników (...) jak również i tworzywo do produkcji rur”. W 106/61, 1; „Trzeba również pomyśleć i o koniczynie”. GrR 143/61, 9; „ale niemniej jednak”. GB 9/61, 2 itp. I jeszcze przykład intensyfikacji przyimka: „Krytyka