CCF20100314012

68 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

kających z jego swoistych cech semantycznych. Wszelkie mechaniczne przedłużanie serii takich związków daje w efekcie struktury bardzo rażące: poprawne jest połączenie przeprowadzić akcję, ale trudno zaaprobować oparte na jego wzorze nowe konstrukcje typu przeprowadzić dzień („Uczestnicy spotkania postanowili przeprowadzić (...) dzień walki przeciwko terrorowi”. TM 280/61, 1), przeprowadzić wycieczkę („Spośród 13 kilkudniowych wycieczek (...) aż 12 przeprowadzono autokarami”. T 35/61, 7), przeprowadzić pogadankę („Zrzeszenie przeprowadziło (...) wiele tysięcy pogadanek”. Chł. Dr. 97/61, 2). Stanowczo trzeba wystąpić przeciwko związkom sprzecznym z logiką, tworzonym zupełnie mechanicznie według stałej proporcji „nazwa prosta — ana-lityzm”, np. otworzyć — dokonać otwarcia, zniszczyć — dokonać zniszczenia-, a oto przykłady takich alogizmów: „Zaprzestanie ognia zostanie dokonane dziś po południu”. Eli. 98/61, 1 (zaprzestać *= dokonać zaprzestania); „Nasza gospodarka dokonała ogromnego rozwoju”. EW 20/68, 2 (rozwinąć się — dokonać rozwoju).

O poprawności użycia tej czy innej struktury analitycznej trudno zatem rozstrzygać na podstawie jakiejś ogólnej zasady; wobec każdej z osobna trzeba stosować sprawdziany przydatności funkcjonalnej. Nazwy wielowyrazowe są nieekonomiczne i zbędne wówczas, gdy ich redukcja w niczym nie zubożyłaby zawartej w nich informacji (np. zakład wytwórczy i wytwórnia, miesiąc maj i maj; por. „Nie wypłacono poborów za miesiąc maj”. Chł. Dr. 84/61, 7, „w okresie ostatniego roku” GK 283/61, 3 — i tu ostatnim roku), gdy więc stanowią przykłady zwykłego pustosłowia (np. „poddawać pralki sprawdzeniu ich stanu technicznego”. GrR 146/61, 5 zamiast sprawdzać stan techniczny pralek; „Fachowcy znajdują się obecnie w stadium projektowania (...) elementów (...)” EW 113/68, 5 — zamiast projektują obecnie elementy). Ze związków bardzo już tradycyjnych nie zasługują na aprobatę — jako elementy nieekonomiczne — konstrukcje być w posiadaniu (zamiast mieć), oddać, dać do wglądu (zamiast udostępnić), po upływie pewnego czasu (por. równoważne po pewnym czasie). Analityzmy mogą być jednak i cennym środkiem uściślenia wypowiedzi, gdy sygnalizują treść swoistą (por. dokonać przeglądu w stosunku do przejrzeć) lub usuwają potencjalną groźbę nieporozumienia, związaną z dwuznacznością nazw syntetycznych (por. akt dekoracji zamiast „dwuwartościowego” dekoracja).

2. PLEONAZMY I TAUTOLOGIE

Wybór konstrukcji wielowyrazowej bywa wyraźnie niecelowy wówczas, gdy w jej składzie występują elementy semantycznie „puste”, powielające treść zawartą w innych członach tego samego połączenia. Zjawisko powtarzania się analogicznej treści w obrębie jednego zdania lub grupy syntaktycznej bywa w nowszych pracach językoznawczych określane terminem „redundancja”, zapożyczonym z teorii informacji. Oznacza on nadmiar elementów językowych, istnienie takich środków, które nie przekazują informacji im tylko właściwych, a zatem mogłyby być usunięte bez żadnych strat znaczeniowych. Redundancja może się przejawiać zarówno w systemie języka, jak w tekście. Redun-dantne środki systemowe — to na przykład warianty fonetyczne lub fleksyjne tego samego wyrazu (szmalec — smalec, kwadransa — kwadransa) oraz dublety słowotwórcze i leksykalne, tj. wyrazy formalnie zróżnicowane, ale o identycznym znaczeniu (np. językoznawstwo i lingwistyka; jabłeczny i jabłkowy). Redundancja systemowa bywa zjawiskiem w pewnym okresie ustabilizowanym, ale historycznie przejawiającym tendencję do zaniku. Warianty i dublety albo się różnicują znaczeniowo i utrwalają w swoistej sferze funkcjonowania (np. fałda materiału i fałd geologiczny ), albo jeden z nich wychodzi z obiegu, tak jak przymiotniki szyderski i Sierocki, aż do schyłku XIX w. występujące obocznie ze swymi równoważnikami szyderczy i sierocy.

Inaczej kształtują się losy konstrukcji reprezentujących redundancję tekstową. Są one z natury rzeczy zjawiskami indywidualnymi, powstają doraźnie wskutek pewnego wykolejenia uwagi twórcy wypowiedzi (np. „Studenci znów przystąpili do dalszej nauki”. TM 236/61, 1). Bywa jednak i tak, że związ-