CCF20100314018

80 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

pewnych kół (...) w wewnątrz (...) ONZ”. Szt.Mł. 289/61, 3. Przyimek wewnątrz zaczyna zatem podlegać temu samemu procesowi, który doprowadził do powstania wtórnych wyrażeń przy-imkowych z zewnątrz, w zamian za ... (por. u Orzeszkowej „W zamian nie otrzymanych wawrzynów

Wszystkie wymienione tu połączenia leksykalne, w których następuje powtórzenie wykładników relacji przestrzennych, czasowych, wzajemno-zwrotnych (cofnąć się wstecz, kontynuować dalej, wzajemna przyjaźń), uchodzą z punktu widzenia współczesnej normy za błędy. Można się jednak spodziewać ich stabilizacji, bo o ich ekspansji decyduje jedna z najsilniejszych tendencji we-wnętrznojęzykowych — dążność do precyzji.

Rozstrzyganie o poprawności bądź o pleonastycznym charakterze pewnych związków komplikuje jeszcze jeden czynnik: historyczna zmienność znaczeń wyrazów. Niejedno połączenie, które jeszcze niedawno mogło uchodzić za przykład pleonazmu, dziś wskutek zmian treści lub zakresu nadrzędnego słowa jest całkowicie uprawnione. Warto się np. zastanowić nad treścią zdania „Książka (...) będzie, przypuszczam, najlepszym «best-s ell er e m» przyszłego roku”. T 39/61, 7. Wydaje się, że przymiotnik powtarza dosłownie treść zawartą w pierwszym członie zapożyczonego złożenia. Powstaje jednak pytanie, czy wyrazistość struktury rzeczownika angielskiego nie została na gruncie polskim zatarta, czy oznacza on jeszcze „najlepiej się sprzedające” dzieło sztuki (książkę, film itp.) pewnego okresu, czy też tylko dzieło, które zdobyło duży rozgłos, ale nie ma nań „monopolu” (por. W tym roku ukazało się kilka bestsellerów). W takim wypadku przymiotnik nie byłby w cytowanym zdaniu elementem zbędnym. I jeszcze jeden, podobny przykład: „zwrot dać 60 tysięcy dotacji” (TM 281/61, 6) wypadałoby uznać za pleonazm, gdyby się wzięło pod uwagę etymologię wchodzącego w jego skład rzeczownika ('obdarzanie’); jeśli się jednak uwzględni jego współczesną, wyspecjalizowaną treść (dotacja to tylko jeden z rodzajów darowizny pieniężnej, różny np. od zapomogi, ofiary, subwencji itp.), trzeba będzie stwierdzić, że w cytowanym fragmencie tekstu nie ma nadwyżek słownikowych.

Kwalifikowanie zatem pewnych związków jako płeonazmów lub tautologii w toku ich oceny normatywnej wymaga wnikliwej analizy semantycznej ich elementów składowych, co pozwoli wyłączyć z ich zakresu konstrukcje o składnikach pozornie tyłka redundantnych. W wypadku zaś stwierdzenia rzeczywistych nadmiarów słownych trzeba ustalić stopień celowości funkcjonalnej owego powtórzenia treści, a tym samym mniejszą lub większą szansę stabilizacji związku pleonastycznego czy tautologicznego w języku.

: ^vy V    3. WYRAŻENIA PERYFRASTYCZNE

Zjawisko pery frazy, czyli użycia wielo wyrazowych omówień) zamiast środków podstawowych w danej funkcji semantycznej; (np. żona i towarzyszka życia, żartobliwie: lepsza połowa), wykracza już właściwie poza sferę rozważań normatywnych. Zabieg ten. należy bowiem do dziedziny stylistycznej kompozycji tekstu i podlega przede wszystkim wartościowaniu estetycznemu. Jedyny problem normatywny, jaki się tu nasuwa — to ocena stopnia eko-nomiczności i funkcjonalności owych indywidualnych zespoleń wyrazowych, odgrywających rolę nazw doraźnych, zastępczych-Nie ulega bowiem wątpliwości to, że zdarzają się przykłady rażącego braku dyscypliny słownej, rozbudowywania wypowiedzi ponad rozsądną miarę, np. „Do końca roku dokonane zostaną, wszystkie czynności związane z ostatecznym przeprowadzeniem/, sprzedaży”. GrR 143/61, 4 (31 grudnia zakończy się sprzedaż);: „Badania takie trwać będą kilka lat, po czym przystąpi się do> wyciągania wniosków”. P 12/62, 21 (na podstawie kilkuletnich badań wysnuje się wnioski); „Rozpraszanie mroków otwockich ulic (...) będzie kontynuowane”. TM 290/61, 4 (oświetli się otwockie ulice).

Jest chyba oczywiste to, że ani charakter cytowanych tekstów,, ani rodzaj ich tematyki nie wymagały aż tak rozbudowanych opisów realiów i że ta sama treść dała się wyrazić o wiele prościej,, ą co ważniejsza — w sposób bardziej przejrzysty i skuteczny. Podstawę funkcjonalnego wartościowania peryfraz stanowi kon-

6 — Kultura...