CCF20100314013

70 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

ki z elementami nadmiarowymi zaczynają wykazywać tendencję do powtarzalności, na koniec stabilizują się i zasilają sferę stałych frazeologizmów, np. zwyczaje i obyczaje, krótko i węzłowa-to, tylko i wyłącznie.

Nazwa „redundancja tekstowa”, funkcjonująca od niedawna, określa w gruncie rzeczy zjawiska dobrze znane językoznawcom, zwłaszcza badaczom stylu. Nazywano je tylko inaczej, terminami zaczerpniętymi z klasycznej retoryki: „pleonazm” i „tautologia”. Zakres obu nazw nie jest zbyt wyraźnie rozgraniczony, używa się ich często zamiennie. Przeważa jednąk tendencja do zróżnicowania ich treści. Mianowicie termin „pleonazm”, ''zgodnie ze swą strukturą (gr. pleonasmós 'nadmiar’), odnosi się do takich związków, w których wyraz podrzędny, określający niepotrzebnie powtarza jakiś składnik treści wyrazu nadrzędnego, np. vbogi że-Jjzak, wzajemna przyjaźń. Z kolei za tautologię,, także zgodnie z tradycją grecką (tautó _To samo’, logos 'słowo’), uznaje się połączenia., współrzędne o składnikach znaczeniowo tożsamych (np. „poprawa i p o Te p s z en i e usług”. TL 128/68, 1) albo powtarzanie tej samej treści przez różne elementy zdania nie związane ze sobą bezpośrednio zależnością składniową („zbliżamy się do pełnego objęcia działalnością sportową całej młodzieży”. T 30/61, 1).

Spróbujmy pokazać typowe mechanizmy powstawania związków o składnikach nadmiarowych. W połączeniach pleonastycz-nych — jak już o tym była mowa — zasadnicza cecha znaczeniowa wyrazu nadrzędnego zostaje jak gdyby dodatkowo wyodrębniona i powtórzona w postaci słowa określającego. Do istotnych składników znaczenia wyrazów koń i pies należy na przykład cecha 'czworonożności’, zbędne jest zatem wprowadzanie określnika w następujących zdaniach: „Zdecydowanie zsiadamy z czworonożnych koników”. PS 116/61, 1; „Strzeże ich srogi stróż — czworonożny wił c z u r”. KL 136/61, 3.

Wypieki — to silne zaczerwienienie skóry twarzy, pleo-nastyczny zatem jest związek „mieć wypieki na twarzy”. Przyj. 25/62, 7.

A oto kilka jeszcze przykładów związków, w których przy-

miotnik dubluje jedną z cech znaczeniowych rzeczownika: „Sprawa realizacji ustawy (...) o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem”. TL 132/69, 3 (powietrze — atmosfera); „Prognoza obronna jest zarazem integralną częścią kompleksowego planowania na bliższy i dalszy okres czasowy”. ŻWoln. 107/73, 4 (okres — czas); „Zmiana struktury paliw, przejście na ropę zaczęły (...) stawać się konkretną realnością”. NRz 12/61, 6 (realność to 'zespół zjawisk konkretnych’); „Aktywna współpraca” — tytuł w SłP 23/79 (współpraca to 'forma aktywności’); „Sodomę i Gomorę — jak głosi Biblia — za występne grzechy straszliwie pokarał gniew boży”. EK 80/61, 4 (grzech i występek są synonimami).

Nie mniej liczną grupę pleonazmów stanowią połączenia cza-sownikowo-przysłówkowe, w których przysłówek jeszcze raz jak gdyby podkreśla zasadniczą cechę znaczenia wyrazu nadrzędnego: „Placówki sprzedaży «komercyjnej» (...) znowu wznowiły działalność”. Chł. Dr. 87/61, 8; „Premier powinien ściśle sprecyzować, w jakich dziedzinach (...) będzie jego polityka «polityką wierności» (...)” KP 112/69, 1 (sprecyzować = określić co ściśle); (...) działać aktywnie na rzecz (...) ścisłej współpracy (...)” SłP 171/77 (działać = zajmować postawę aktywną); „Ślubowanie to zostało w pełni spełnione”

ŻW 113/68, 5 (spełnić — wykonać w pełni); „Jeden z zakładów mieliśmy okazję naocznie obejrzeć”. T 33/61, 3; „Ponowne odnawianie się pewnego gatunku zwierząt”.

PP 13/62, 21 (odnowić się — pojawić się ponownie).

Wśród pleonazmów można wyróżnić dwa podstawowe typy strukturalne. W pierwszym z nich nadmiarowość pewnych ele- ą\ mentów rzuca się od razu w oczy, ponieważ jako pleonastyczne    'j

określenia występują wyrazy łączące się ze słowem określanym _A'j: więzią etymologiczną, czasem nawet wręcz od niego pochodne: i „Nabywcy świadczyli wszystkie świadczeni a”. Chł.

Dr. 90/61, 8; „Budowa wytwórni (...) będzie budowana w 1971 r.” EW 113/68, 5; „Umożliwienie dorosłemu możliwości podejmowania (...) odpowiedzialności”. Widn.