CCF20100314020

de trenować tenis — to „wprawiać się w rozwiązywanie niełatwych tajników machania rakietą”. Sp. 95/61, 2, że hokeiści — to adepci kauczukowego krążka”. TM 284/61, Sport. 2, a sport wprzęgnięto w rydwan wychowania młodzieży”. EP 86/61, 4.

Te przykłady wyraźnego braku harmonii między tematyką -oraz sposobem relacjonowania właściwym tekstom sportowym — ~a użytymi w nich konstrukcjami peryfrastycznymi nasuwają jeszcze jedną uwagę: w pogoni za wyszukaną, ozdobną formą autor •wypowiedzi traci czasem z pola widzenia jej sens (por. drużyna jako ilustracja choroby). Niewątpliwe jego zakłócenie nastąpiło np. we fragmencie: „Wroga atmosfera, która otaczała naszych piłkarzy (...), jak i podniecenie publiczności były już tylko o krok od przerodzenia się w regularną bitwę”. Sport. 39/61, 14.

Wchodzi tu więc w grę trzeci czynnik oceny funkcjonalnej: •sprawdzenie czytelności zamysłów autora tekstu. Rozbudowane tperyfrazy wydają się szczególnie nieekonomiczne, jeżeli wskutek ich użycia ucierpiała przejrzystość tekstu. Czytelnik po prostu nie zawsze zdoła odtworzyć tok rozumowania piszącego, a zatem •ustalić, jakie prostsze środki słowne zostały w wypowiedzi zastąpione elementami peryfrastycznymi. Niepodobna np. odpowiedzieć na pytanie, co zamierzali nam przekazać autorzy takich oto ■sformułowań: „Można «streścić» swe wakacje w pękatej walizce i z równym powodzeniem w turystycznym plecaku”. KSz 123/61, 6; „Ich [malarzy] forma jest dość odległa od regionów skrajnej -.awangardy”. SłL Mag. 105/61, 6; „Zarazem teatr jego jest odkryciem nagiego dna życia i wyzwolonych instynktów człowieka —^:■.istoty nieznanej, z całą nieoczekiwaną jego niezwykłością i przyrodzoną nieobyczajnością, choć odkrytą na modelach autentycznych”. DzP 44/61, 3.

Od takich peryfrastycznych ozdobników już tylko krok do •piętrzenia zwrotów znaczeniowo pustych, tworzących misterną •siatkę słowną, ale nie informujących o żadnych realiach, np. „Dokonamy też tradycyjnego przeglądu wspólnego trudu w pracy nad ■fpolepszeniem naszego życia”. KSz 101/61, 1; „Liczne przykłady (...) w sposób nadzwyczaj dostępny i przekonywający wskazały -ma różnorodne akcenty ważności poruszonego problemu, wytknęły drogi prawidłowego kształtowania się oblicza współczesnego człowieka w odróżnieniu od jego zewnętrznych dekoracji”. GłW 22/61, 3; Nie można obojętnie przechodzić wobec prób ograniczania zapału i poświęcenia ludzi uczciwych przez elementy pseudonowoczesne, których osobowość zamyka się, że tak się wyrażę, w granicach sensu wzniosie reklamowanej formy egzystencji”. GłW 22/61, 3. Maniera peryfrastyczna, unikająca jak ognia środków prostych, podstawowych nazw przedmiotów i zjawisk, ma tu stwarzać wrażenie głębi i odkrywczości sformułowań; czytelnik jednak bardzo łatwo demaskuje tę mistyfikację, pytając przede wszystkim o sens wypowiedzi i nie znajdując go w powodzi pompatycznych zwrotów.

4. WYRAŻENIA NADMIERNIE UPROSZCZONE

Przeciwieństwem konstrukcji, w których istnieją pewne nadmiary leksykalne, tj. słowa albo powtarzające treść innych składników tej samej wypowiedzi, albo znaczeniowo „puste”, typu sprawa, fakt, konkretny, są połączenia zbyt zredukowane, w których brak jakichś istotnych członów. Powstają one pod wpływem dążenia do zwięzłości, a więc usunięcia tych elementów tekstu, których jego twórca nie uważa za konieczne dla przekazania zamierzonej treści. Największe skupienie takich skrótów występuje w tekstach redagowanych pospiesznie, odzwierciedlających dynamizm opisywanych zdarzeń, np. w reportażach radiowych i telewizyjnych, w sprawozdaniach sportowych itp. Niektóre pojawiające się w nich schematy zredukowane upowszechniły się tak dalece, że ani autorzy tekstów, ani ich odbiorcy nie dostrzegają zawartego w nich wykolejenia treści, np. „Ograł obrońców i z bliskiej odległości podwyższył wynik na 3:0”. T 37/61, 4 (zamiast: strzałem z bliskiej odległości); „Ustalił z kilku metrów wynik meczu na 3 : 1”. PS 131/61, 3 (strzałem, rzutem z kilku metrów...).

Na ogół jednak „rozregulowanie” logiczne tekstu pod wpływem pominięcia pewnych jego składników jest tak widoczne, że wywołuje odruch irytacji odbiorcy. Są to bowiem błędy zupełnie szkolne, zdradzające brak dyscypliny myślenia i niesprawność