CCF20100314019

82    Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

statacja, jaka jest przynależność stylistyczna tekstu i jego tematyka, jaką formą podawczą — opis, sprawozdanie, opowiadanie — wybrał jego autor i jakie przyświecały mu intencje stylizacyjne. Warto pokrótce rozpatrzyć wpływ tych trzech czynników na wartość peryfrastycznego sposobu konstruowania wypowiedzi i jego oceną.

Istnieje ścisły związek między zamierzoną tematyką przekazu a wyborem jego formy stylistycznej. Treści codzienne, bytowe wymagają kształtu maksymalnie prostego, rezygnacji ze zbyt wyszukanych ozdobników. W tekstach prasowych, w stylu przemówień rzadko respektuje się tę zasadę. W jednym z artykułów tak np. pisano o nowożeńcach, którzy nie mogą urządzić wesela :z powodu ciasnoty w mieszkaniu: „Młode małżeństwa nie mogące rozwinąć pełnych możliwości weselnych v) swych małych mieszkaniach”. GłP 114/69, 6; w innym stwierdzono, że przekupka „mięso bez badania lekarskiego wprowadziła do sprzedaży”. TM 237/61, 2 (zamiast po prostu: sprzedała). O oskarżonej w procesie dotyczącym malwersacji sprawozdawca sądowy napisał: „Uprawiany przez nią proceder wcale nie pretendował do miana zawiłych”. GK 15/61, 3, wyrażając tą bardzo okrężną drogą pogląd, że technika przestępstwa była prymitywna.

Przytoczmy jeszcze jeden przykład wyjątkowo rażącej dys-harmonii tematyki tekstu i jego starannie wystylizowanej, pery-frastycznej formy. W pewnej wsi krążyły plotki, że jedna z mieszkanek spotyka się z diabłem. A oto postać relacji prasowej: „Wszak wieś dosłownie trzęsła się w posadach od wysuwania takich np. hipotez, że ta kobieta ma kontakty z diabłem”. NRz 15/61, 3.

Oczywiście można byłoby dowodzić, że autorzy celowo sięgają po nienaturalną, wyszukaną stylizację peryfrastyczną z zamiarem jej parodiowania. Na przykład w ostatnim zdaniu jej skon-trastowanie z relacją o zacofanym, przesądnym środowisku służy być może osiągnięciu efektów komicznych. Niekiedy rzeczywiście taki zamysł autorski czytelnik wyraźnie dostrzega, tak jak np. ’W zdaniu: „Józefa L. wysłuchuje diariusza wieści z tej ulicy, głównie poświęconych zaistniałym tu wspaniałościom: nowej kiecce jednej klientki, udanemu mariażowi drugiej Kul. 19/62, 4. Ale i wówczas w świadomości odbiorcy dominuje wrażenie zbyt-wielkiego rozstępu między treścią a stylizacją tekstu, które może zniweczyć żartobliwe intencje jego twórcy. Już tylko komizm mimowolny prowokuje połączenie: „pojęcia ze świata kuchni domowej”. TR 291/61, 2. Tematyka tekstu warunkuje też w pewien., sposób formę podawczą (dialogową, opisową, relacjonującą itp.).. Wpływ kształtu przekazu na funkcjonalną celowość bądź niecelo-wość stylizacji peryfrastycznej spróbujmy zilustrować przykładem: publicystyki sportowej. Posługuje się ona formą opowiadania,, często pisanego „na gorąco”, podczas trwania meczu, próbuje zaś przedstawić w postaci słownej przebieg wydarzeń bardzo dynamicznych, nieustannie zmiennych. Wydawałoby się, że taki splot, tematyki i formy podawczej jak gdyby z góry wyklucza możliwość posługiwania się środkami peryfrastycznymi. Zaskakuje więc to, jak wiele peryfraz pojawia się właśnie w tekstach sprawozdań; por. np. „Strzelano w bramkę (...) iw skomasowane kłębowisko bydgoskich almanzoró w”. Sp.. 81/61, 2 (mowa o obrońcach drużyny przeciwnika); „Marazm strzałowy dominował jako główne wrażenie spotkania”. EW 227/' 61, 6 (zamiast po prostu: strzelano mało), „Podobny sposób gry widzieliśmy w wykonaniu piłkarzy Santosu”. Sp. 92/61, 2 (zamiast: podobnie grali) itp. Stylizacja ta służy zapewne nadawaniu relacji, pewnej powagi i oficjalności, a może także jest próbą formułowania myśli w sposób nieszablonowy. Niestety, nie osiąga zamierzonego przez autora efektu. Ta kwiecista i niefunkcjonalna maniera staje się bowiem chwilami nieznośna. Zawodnik nie strzela ponad, poprzeczkę, ale „w pełnym biegu posyła przedmiot meczowej-walki ponad poprzeczkę”. PS 105/61, 3; drużyna nie jest stremowana, lecz „gra z wyraźnym brzemieniem mało zaszczytnej lokaty”. Sp. 80/61, 3. Zespoły sportowe także „stukają już od lat do bram II ligi”. KSz 116/61,5 (która zresztą z kolei otrzymała pe-ryfrastyczne miano „nowej edycji zaplecza ekstraklasy” PS 105/' 61, 4), bywają również „dobitną ilustracją choroby, na którą cierpi całe belgijskie kolarstwo”. Sp. 83/61, 4. Dowiadujemy się też_r.