DSCF5348

69

1. Zagadnienia ogólne

1.4. Systematyka użytkowa i botaniczna zbóż

Wyróżnia się zboża właściwe (cerealia) oraz zboża rzekome (pseudocerealia).

Te pierwsze to jednoroczne gatunki z rodziny traw, których skrobiowe owoce (ziarniaki) są głównym celem uprawy. Należą do nich: pszenica, żyto, jęczmień, owies, pszenżyto, proso, sorgo, ber, ryż i kukurydza. Do zbóż zaliczane są także, niebędące trawami, inne gatunki roślin uprawnych, takie jak gryka czy szarłat, które również dostarczają skrobiowych owoców lub nasion. Są one jednak roślinami dwuliściennymi | dlatego nazywa się je zbożami rzekomymi.

W systematyce botanicznej zboża właściwe należą do klasy roślin jednoliścien-nych (Liliopsida = Monocotyledones) i rzędu trawowce (Poales = Graminales - Glumiflore), obejmującego tylko rodzinę traw (Poaceae = Gramineae), która dzieli się na dwie podrodziny - wiechlinowe (Poaidae) i prosowe (Panicoidae), a dalej na sześć plemion, siedem podplemion i dziewięć rodzajów, które przedstawiono w tabeli 1.14. Systematykę botaniczną zbóż rzekomych przedstawiono w tabeli 1.15.

Wymienione rodzaje zbóż dzielą się na gatunki (species), podgatunki (subspe-eies), odmiany botaniczne (yarietas) oraz odmiany rolnicze (cultivar). Podział systematyczny i użytkowy tych jednostek taksonomicznych przedstawiono w rozdziałach dotyczących charakterystyki poszczególnych rodzajów. Odmiana rolnicza nie jest jednostką botaniczno-systematyczną, lecz użytkową. Odmianą rolniczą jest zbiorowość roślin w obrębie botanicznej jednostki systematycznej najniższego znanego stopnia, która posiada właściwości wynikające z określonego genotypu lub kombinacji genotypów i odróżnia się od każdej innej zbiorowości roślin co najmniej jedną właściwością oraz nie zmienia się po rozmnożeniu albo na końcu właściwego jej cyklu rozmnożeń lub krzyżowań (Ustawa o nasiennictwie, 1995). Poza OWT - oryginalność, wyrównanie, trwałość - odmiany gatunków ważnych gospodarczo (5 zbóż podstawowych i kukurydza) muszą spełniać określone wymagania co do wartości gospodarczej (WG), to jest poziom plenności, tolerancję na zmienność czynników klimatycznych, odporność na choroby, cechy jakości technologicznej, pastewnej i konsumpcyjnej.

Każda odmiana przed jej wpisaniem do Rejestru Odmian Roślin Uprawnych jest badana w sieci stacji doświadczalnych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych, rozmieszczonych w różnych rejonach kraju. Jest to tzw. doświadczalnictwo przedrejestrowe. W gospodarce rynkowej wartość użytkową odmian (wszystkich lub wybranych) po ich zarejestrowaniu ocenia się na podstawie wyników tzw. porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego, prowadzonego już przez różne podmioty gospodarcze (w tym także, choć niekoniecznie — COBORU) na zlecenie i koszt zainteresowanych (hodowców, związków farmerskich, zakładów przetwórczych i innych podmiotów). Uzyskiwanie w produkcji dużych plonów poszczególnych gatunków zbóż w określonych warunkach glebowo-klimatycznych