DSCF9650

nie również zajmuje dydaktyków. M. Nagajowa¹ poświęca obszerną pracę wskazaniom metodycznym w tym zakresie. W części pierwszej książki zostaiy omówione rodzaje błędów słownikowo-frazeologicznych i źródła ich powstawania, w części drugiej zaś technika prowadzenia ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych oraz ich rodzaje i sposoby wiązania z innymi działami nauczania języka ojczystego.

Metodyka ćwiczeń w mówieniu i pisaniu na poziomie klas licealnych zawiera w swym dorobku również pokaźną ilość prac, wśród których do bardziej znaczących zaliczyć należy rozprawę J. Kulpy². Zwraca w niej autor uwagę na dużą (także w kształceniu sprawności językowej) rolę wprowadzania uczniów w zagadnienia techniki pracy umysłowej. Kompleksowo sposobami i metodami kształcenia języka młodzieży w szkołach średnich zajął się J- Kijas^{3 4}.

Nie sposób zresztą w krótkim przeglądzie mówić o wszystkich, także mniejszych, pracach i artykułach poświęconych zagadnieniom doskonalenia różnych składników sprawności językowej. Zarejestrowane na przeszło dwudziestu stronach Bibliografii metodyki nauczania języka polskiego23 wyraźnie wskazują, że interesujący nas problem to jedna z naczelnych spraw polonistyki szkolnej.

2. Aktualny stan kształcenia sprawności językowej⁵

Czy efekty, jakie w kształceniu języka dziecka osiąga współczesna szkoła, są wprost proporcjonalne do ilości ukazujących się drukiem prac metodycznych?

Badania wyników nauczania, obserwacja egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie, a także omówiona literatura wskazują na dość obfity rejestr niedostatków w kształceniu umiejętności poprawnego i sprawnego wypowiadania się naszych uczniów. Chodzi tu zwłaszcza o nieprzestrzeganie podstawowych zasad procesu ksżtał-cenią językowego oraz stosowanie mało zróżnicowanych metod i sposobów tego kształcenia. Spróbujmy zdać sobie, choć w ogólnym zarysie, sprawę z przyczyn niezadowalającego stanu umiejętności językowych absolwentów naszych szkół.

,.Jednym z warunków powodzenia pracy nad wypowiedziami uczniów jest stworzenie w klasie ciągu sytuacji, które zdolne byłyby nie tylko umożliwiać wypowiadanie się, ale je wręcz prowokować.*’^{6 7} Nie trzeba w tym miejscu przypominać, jak wielkie znaczenie dla uczenia się ma motywacja, która także w procesie kształcenia sprawności jest podstawowym warunkiem aktywnego i świadomego udziału w nim ucznia. Tymczasem jakże często szkoła zapomina o tym podstawowym warunku. Lekcje ćwiczeń w mówieniu bądź pisaniu odbywają się w zgoła nieprzewidzianej sytuacji, uczeń nie jest świadomy celu wykonywanych ćwiczeń, a wykorzystywanie osobistych zainteresowań uczniów w celu zachęcenia ich do wypowiedzi jest zjawiskiem wręcz sporadycznym. Tymczasem stworzenie pewnego ciągu naturalnych sytuacji, w których przygotowywana dowolna wypowiedź (nie tylko tzw. pisma użytkowe) wyrastałaby z określonych potrzeb i była potem wykorzystana (w pisemku szkolnym, kronice), stanowiłoby z pewnością krok naprzód w dydaktyce i prowadziło do pożądanych efektów.

Często również współczesna praktyka szkolna „grzeszy” wobec zasady systematyczności i logicznej kolejności w zakresie kształcenia języka dziecka. Nauczanie mowy pisanej oderwane jest w zupełności od mowy ustnej albo opiera się na niej w nikłym stopniu; wstępne ćwiczenia w mówieniu na lekcji nie znajdują w zasadzie zastosowania w pisaniu. Tymczasem najlepsze przygotowanie do pisania stanowią ćwiczenia w mówieniu. Osiągnięcie łatwości wysławiania się w mowie zapewnia poprawjność wypowiadania się dziecka na piśmie, bez usiłowań nauczenia go dorosłego sposobu wyrażania się. Dopiero wówczas, kiedy dzieci dokładnie wiedzą, co chcą powiedzieć, i rozporządzają odpowiednimi środkami językowymi, można wprowadzić pisemną formę wypowiedzi⁸, bacząc jednak na różnice między językiem mówionym a pisanym⁹.

W obrębie wprowadzanych form wypowiedzi zapomina się również często o stopniowaniu trudności. Ileż to razy kształcenie formy opisu rozpoczyna się od opisywania prostego przedmiotu (np. stołka). Tymczasem nie jest prawdą, iż najłatwiej jest opisać prosty przedmiot, który składa się z niewielkiej liczby elementów. Bardzo często nazwy owych

193

1

   M. Nagajowa: Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne w klasach V — VIII. Warszawa 1972.

2

   J. Kulpa: Z doświadczeń nad organizacją ćwiczeń stylistycznych (metoda pisania wypracowań). Warszawa 1975.

3

n j. Kijas: Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w szkołach średnich. Wybór artykułów. Warszawa 1963.

4

ⁿ Bibliografia metodyki nauczania języka polskiego 1945—1969. Red. W. Szyszko w s k i. Warszawa 1974.

5

** Rozważania zawarte w niniejszej części są wynikiem wieloletnich obserwacji lekcji w szkołach podstawowych Krakowa i województwa; prac kontrolnych studentów zaocznych itp. Wyniki .tych obserwacji zostały skonfrontowane z badaniami publikowanymi w pracach omówionych ogólnie w poprzedniej części.

6

²³ A. i P. Wierzbiccy: Kształcenie sprawności językowej. W: Metodyka nauczania„., s. 145.

7

Por. A. F. W a 11 s: The Language and Mentol Deveiopment oj Children. London 1946.

8

13 Z teorii i praktyki...

9

¹⁷ Por. A. i P. Wierzbiccy: Kształcenie sprawności..., s. 155.