Image
51 djvu

142

i instrukeye poselskie, myślano o wzmocnieniu władzy wykonawczej, o ustanowieniu kościoła narodowego niezależnego od Rzymu, o przekształceniu sądownictwa, poprawieniu doli stanów niższych, usiłowano zapewnić państwu stałe dochody i wzmocnić jego siłę wojskową. Twórcy planu Egzekucyi dali dowód wielkiej dojrzałości politycznej, rozumieli, że w stosunkach wewnętrznych Polski tkwi zło, które należy usunąć. Sprawę przekształcenia skarbu i wojska poruszano niejednokrotnie za rządów Zygmunta Starego, potem za Zygmunta Augusta zwoływano cały szereg sejmów egzekucyjnych, na których radzono o projektowanych reformach; niestety, brak energii ze strony królów, łącznie z oporem stawianym przez nieprzyjazne żywioły, paraliżowały dobre chęci światłych posłów szlacheckich; ledwo nieznaczna część planu weszła w życie, reszta pozostała martwą literą. Pięknych i rozumnych myśli nie zdołano urzeczywistnić. „Egzekucya dóbr” wróciła państwu wiele majątków, rozdanych samowolnie przez królów prywatnym osobom, zwiększyła dochody skarbu, których część odtąd przeznaczono na utrzymanie wojska kwar-cianego dla obrony wschodnich kresów. Przeprowadzono ściślejsze zespolenie krajów i ludów Rzeczypospolitej w Unii lubelskiej 1569 r., ale inne wady w ustroju państwa pozostały jako zaród przyszłej niemocy. Myśl reformy podnoszona była jeszcze w czasie pierwszego bezkrólewia, po wygaśnięciu dynastyi Jagiellonów; przejawia się ona za rządów Stefana Batorego i dopiero po nieszczęsnym rokoszu Zebrzydowskiego szlachta przestaje dążyć do zbawiennych zmian w ustroju państwa, strzeże swej „złotej wolności”, patrząc