STRES A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE
Przygotowujesz się do ważnego wystąpienia publicznego. Co chwila sięgasz do paczki z ciasteczkami czy raczej sama myśl o jedzeniu budzi w tobie wstręt? Stres ma wpływ na zachowania żywieniowe. Przeczytaj, w jaki sposób się to odbywa. Poczucia stresu doświadczamy, gdy z nami lub w naszym otoczeniu dzieje się coś, co zmienia wyraźnie status quo. Świadomie lub nieświadomie stosujemy jakąś taktykę, która ma na celu poradzenie sobie z czynnikiem wywołującym stres i powrót do stanu równowagi. Stres może mieć przyczynę wewnętrzną (np. martwienie się z powodu jakiegoś problemu) lub zewnętrzną (np. zdawanie egzaminu lub sytuacja konfliktowa). Ponieważ stres jest integralną częścią naszego codziennego życia, sposób żywienia w odpowiedzi na stres ma wpływ na całokształt naszego sposobu żywienia oraz nasze zdrowie.
Walka lub ucieczka
W sytuacji zagrożenia organizm automatycznie włącza mechanizmy walki lub ucieczki. Gwałtowny wyrzut adrenaliny powoduje zwiększony dopływ krwi do mózgu, serca i mięśni oraz odpływ krwi z narządów układu trawienia, co przygotowuje organizm do ucieczki lub walki. Uważa się, że ta reakcja zachodzi również wówczas, gdy stres ma przyczynę psychologiczną lub emocjonalną a nie fizyczną. Stan pobudzenia może uniemożliwiać jedzenie (1). Ale stwierdzono również, że u niektórych osób stres powoduje zwiększenie ilości spożywanego pokarmu; ci ludzie w sytuacji stresowej jedzą nawet więcej niż bez stresu (1). Co jest tego przyczyną?
Osoby stosujące ograniczenia dietetyczne jedzą więcej podczas stresu
W dzisiejszych czasach wiele osób „kontroluje” swoją masę ciała lub stosuje diety odchudzające. Zazwyczaj ten stan wiąże się ze stosowaniem ograniczeń co do rodzaju i ilości przyjmowanego pożywienia. Osoby przestrzegające diety muszą przezwyciężać sygnały głodu, aby jeść mniej niż chcą. Innymi słowy, ciągle muszą ćwiczyć ograniczanie spożycia jedzenia. Natomiast ludzie, którzy jedzą kierując się uczuciem głodu, spożywają posiłki bez ograniczeń. Wielokrotnie przeprowadzane badania wykazują, że osoby stosujące restrykcje dietetyczne w odpowiedzi na stres jedzą więcej, podczas gdy osoby nie stosujące ograniczeń w takich sytuacjach jedzą mniej (2,3).
Stres może prowadzić do obżarstwa
Dr Paul Lattimore z Uniwersytetu w Liverpool, ekspert w dziedzinie zachowań żywieniowych, wyjaśnia, dlaczego osoby stosujące ograniczenia dietetyczne jedzą więcej pod wpływem stresu. „Utrzymując rygory dietetyczne, ludzie zużywają tak dużo energii na kontrolę nad swoją biologią, że pozostaje im tylko niewielka rezerwa zasobów energetycznych, które muszą wykorzystać w walce ze stresem. Dlatego w sytuacjach stresowych tracą oni kontrolę i rzucają się na jedzenie, o ile pożywienie znajduje się w ich zasięgu. Ponadto organizm osoby stosującej dietę przyzwyczaja się do lekceważenia sygnałów biologicznych walki lub ucieczki, które pomija lub nieprawidłowo interpretuje”.
Strategie radzenia sobie ze stresem
Niedawno przeprowadzone w Finlandii badanie wykazało, że wskaźnik masy ciała (miernik wagi w stosunku do wzrostu) miał najwyższe wartości w grupie osób, które jadły więcej pod wpływem stresu. W porównaniu do innych grup te osoby spożywały większe ilości kiełbasy, hamburgerów, czekolady i pizzy (4). Zatem, jeśli próby odchudzania się są stale zaburzane poprzez nadmierne jedzenie związane ze stresem, to jaka jest na to rada? Dr Lattimore, który zajmował się również zapobieganiem otyłości, daje pewne rozwiązania. „Po pierwsze taka osoba musi zorientować się, jakie sytuacje wywołują nadmierne jedzenie a następnie powinna opracować inne sposoby radzenia sobie ze stresem. Idealna strategia to wybranie się wtedy na spacer, ponieważ zajmujemy się wtedy czymś innym niż dostarczanie k
Podsumowanie
Osoby, które jedzą, gdy są głodne i przestają jeść, gdy czują się nasycone, są wyczulone na naturalne sygnały biologiczne. Te osoby pod wpływem stresu nie spożywają większych ilości pokarmu. Natomiast ludzie, którzy oszukują sygnały biologiczne, muszą być świadomi, że niektóre sytuacje emocjonalne i psychiczne mogą wywoływać u nich chęć sięgnięcia do lodówki. Te osoby powinny opracować odpowiednie sposoby radzenia sobie w takich sytuacjach. Omówione powyżej mechanizmy zachowań żywieniowych w odpowiedzi na stres potwierdzają, że najlepszym sposobem kontroli masy ciała nie jest głodzenie się, a stosowanie umiarkowanych ilości pokarmów niskokalorycznych, w tym szczególnie warzyw i owoców. Te produkty spożywcze sprzyjają ograniczeniu ilości kalorii spożywanych w okresie obżarstwa spowodowanego stresem.
Piśmiennictwo:
Greeno CG &Wing RR (1994) Stress-induced eating. Psychological Bulletin 115: 444-464
Lattimore P & Caswell N (2004) Differential effects of active and passive stress on food intake in restrained and unrestrained eaters. Appetite 42: 167-173
Polivy J and Herman CP (1999) Distress and dieting: why do dieters overeat? International Journal of Eating Disorder 25: 153-164
Laitinen J & Sovio U (2002) Stress-related eating and drinking behaviour and body mass index and predictors of this behaviour. Preventive Medicine 34: 29-39
Tłumaczył:
Dr n. med. Janusz Ciok