W swoim wykładzie Pt. „formowanie się panstw narodowych w europie zachodniej”Charles Tilly stara się odpowiedzieć na następujące pytania:
1. jakie kluczowe zdarzenia spowodowały pojawienie się odmiennych form państw na zachodzie?
2. co determinowało odmienności wczesnych państwowości europy zachodniej?
3. jaki wpływ na późniejszy ustrój polityczny kraju miał charakter wczesnej jego państwowości?
Dotyczy pytania 2:
Pyta o to w jaki sposób np. we Francji wcześnie wytworzyła się scentralizowana monarchia, a państwo Habsburgów pozostało fragmentaryczne, luźno podporządkowane władzy centralnej.
Dotyczy pytania 3:
Czy dlugie podporządkowanie Włoch obcej władzy jakoś określiło charakter ich zjednoczenia?
Autor zaznacza, że pytania te są bardzo znaczące, typowe ale jednocześnie trudno znaleźć jednolitą odpowiedź.
Autor stara się wyprowadzić odpowiedz od znalezienia….
Wspólne warunki i cechy w Europie w XVIw.:
Europa 16w wykazuje jedność kulturową (podobieństwo jezyka, prawa, praktyk administracyjnych wynikające z wcześniejszego ujednolicenia w cesarstwie rzymskim), ścisle kontakty handlowe, więzi miedzy rodzinami panującymi
Jeden względnie scentralizowany Kościół
System rodziny elementarnej, obustronne dziedziczenie(dla rozluźnienia pokrewieństwa), małe gospodarstwa, częsty celibat(umiarkowany współcz. Urodzeń)
(trzy czynniki które ukształtowały panstwa narodowego)
1)Dzieki jednorodności kulturowej modele organizacji mogly się latwo rozprzestrzeniac, latwo następowało przemieszczanie się panstw z jednego panstwa do drugiego i z jaka panstwa mogly rozszerzac swoje terytoria.
Wiadomo były roznice, dialekty ale wazne jest to ze homogeniczność kulturowa obszarow europejskich wpłynęła na powstanie panstw narodowych na tych obszarach
2) Dodatkowo przewaga chłopstwa(czyli potencjał populacyjny) i ich roszczenia do ziemi, przekazywanie produkcji miastom, powoduje, że miasta wzrastaja jako osrodki handlu i komunikacji. Europa posiadała wtedy już duży potencjal produkcyjny, który angażuje duza liczbe jednostek i lokalne społeczności.
Ważne są koalicje łączące wieśniaków z centrami władzy,(ich istnienie lub nie rozroznia strukturę społeczna zcentralizowaną lub zdecentralizowaną(europa))ponieważ jak autor zauwaza tam gdzie ich nie było (polska Hiszpania gdzie właściciele ziemscy przeważyli koronbę) procesy państwowotwórcze zatrzymywaly się lub wygasaly.
3)Panstwa wyłoniły się z zdecentralizowanej struktury politycznej. Na tle tworzenia się panstw jednak wyłoniły się dwie rzeczy:
wcześniejsze znaczenie polityczne zgromadzen obradujących takich jak kortezy czy stany generalne, które mialy jednak pewna kontrole nad podatkami np. zas tworzenie silnej władzy krolewskiej zabijalo te instytucje. W roznych panstwach inaczej wyglądały zmagania władzy z tymi instytucjami, stad wytwarzaly się różnorodności.
Druga rzecz to trwały opor przeciw rozprzestrzenianiu się władzy państwowej zarówno przez ludność, istniejące osrodki władzy, jak i rywali pretendujących do władzy. Ludy europejskie wiele wieków walczyly przeciw roszczeniom ze strony panstw (podatkom glownie). Nie chciały centralizacji. Wczesniej tez ale głownie np. rewolucja 17w w Anglii miala przyczyny bezpośrednio w wysilkach Stuartów do koncentracji władzy w koronie. Jednak stopniowo postępowała tedukcja niezależnych jednostek politycznych.
4)Autor zwraca uwage ze jeszcze w XIII wiek było 5 mozliwosci na rozwoj panstw:
Panstwo narodowe
Federacja /cesarstwo kierowane luźno z 1 ośrodka(Habsburgowie do Xix. Z dominacją okresową)
Federacja teokratyczna (państwo papieskie do xix w, lub bliski wschód)
Silna sieć handlowa bez szerokich scentralizowanych organizmow Polit. (Hanza)
Utrzymanie się struktury feudalnej(feud. Organizacja dworów, miast długo się utrzymywała w eur. Zach.)
Panstwo narodowe rozni się tym: i dlatego wygrało, bo:
Zarzadza na wyraznie określonym zwartym terytorium
Było względnie scentralizowane
Nowy typ organizacji (oddzielenie instrumentów władzy od innych organizacji, monopolizacja srodkow przymusu)
Systematycznie wzmacnialo swoja pozycje
Rola czynnikow kształtujących panstwo narodowe
1)jednorodność kulturowa- ulatwia dzielenie kontynentu, choć pozornie skłania ku tworzeniu imperium to jednak ułatwia zaprowadzenie posłuszeństwa, zmniejsza utrudnienia związane z wprowadzeniem jednolitej admin. w dużej populacji
2)chłopstwo- jego obecność daje sile posiadaczom ziemi, a konieczność koalicji z posiadaczami ogranicza skale działań książąt i popycha ich w kierunku związków terytorialnych. Nie sama przewaga chłopstwa, lecz jej skutki!!
3)decentralizacja polityczna- chociaż tworcy panstw walczyli z rozdrobnieniem, to samoistnienie wielu ośrodków pretendujących do władzy wspieralo konsolidacje geograficznie zbliżonych elit, nie pozwalalo podporządkować jednemu osrodkowi dużej części europy
4)słabość struktur zbiorowych(opartych na więzi pokrewieństwa)- łatwiej oddzielić rząd od pokrewieństwa(trudno tworzyc panstwa tam gdzie sa silne grupy pokrewieństwa)
5)administracja- ci władcy którzy wyspecjalizowali swoje narzędzia władzy uzyskiwali przewage organizacyjna, co pobudzalo formowanie się dużej, autonomicznej terytorialnie oddzielnej organizacji-panstwa narodowego
6)otwartość peryferiow- w europie mogly wzrastac male jednostki polityczne bez obawy wchłonięcia przez sąsiednie imperia, niewielkie kraje mogly same prowadzic polityke imperialna(kolonie np.)
7)handel- dzialanosc kupiecka umozliwia opodatkowanie, uwalnia zasoby, motywuje stare osrodki władzy do nowych form sprawowania nadzoru nad ludnością
Aby rozróżnić najważniejsze odmiany kształtowania się panstwo po 1500 roku trzeba wziąć pod uwage 3 czynniki. Co rozbilo wspolne warunki?
Model organizowania się właściwy dla każdego panstwa
Stopien upaństwowienia struktury rzadowej
Prawa polityczne jakie przysługują ludnoscii
ORGANIZOWANIE SIĘ- modele odmienne w zal. od miejsca i czasu. Nie organizowali się ze względu na kolor skory pokrewieństwo wiek plec, ale na religie, jezyk, przynależność spoleczna, klasowa, wcześniejszy status polityczny. Rozne postacie organizowania się zależały od
Ustalonych stosunkow panstwo-kościol
Synchronizacji uczestnictwa w polityce i uprzemysłowienia
Kulturalne religijne zróżnicowanie populacji
Organizowanie na postawie wiary i jezyka zalezy od formy i polityki panstwa, natomiast na podstaiw pozycji klasowej często niezależnie od charakteru panstwa aczkolwiek w XX w socjalizm promuje klase pracujaca a faszyzm zamyka.
UPANSTWOWIENIE- def. Formalna autonomia, oddzielenie od organizacji pozarządowych, centralizacja, wewn. koordynacja rządów.
16wiek-rozwoj procesow upaństwowienia
17w-szalenstwo tworzenia panstw
18w-konsolidacja
19/20-konwergencja(upodabnianie) systemow rządów
Francja prowadzi jeśli chodzi o upaństwowienia, Anglia zas niski poziom upaństwowienia(prywatne spolki, flota).
Upaństwowienie zwiększało prawdopodobieństwo rewolty.Jednoznacznie nie można mówić z upanstwowienie działało na korzysc lub niekorzyść, Anglii na korzysc.
PRAWA POLITYCZNE- miesci się miedzy rozwojem upaństwowienia a modelem organizowania się ponieważ ich kształt wynika z interakcji tych procesow.
Dwie zależności:
1)rzady europejskie o wyższym stopniu upaństwowienia w xix w szybciej i bardziej rozszerzaly prawo wyborcze
2) rozszerzenie prawa wyborczego było bardziej stabilne w krajach mniej upaństwowionych czemu?
Francja 1793 prusy 1849- zapowiedzi powszechnego prawa wyborczego wynikaly z mobilizacji politycznej chłopstwa i robotnikow i ostry nacisk polityczny wobec tego.
To panstwo powinno wzmacniac prawa polityczne, nie wystarczy żeby one sobie istniały.
Prawa polityczne od rządzących dla członków grup społecznych.
Europejskie rewolucje narodowe odegraly tu duza role, ponieważ skoncentrowaly prawa Polit. W panstwie dzieki kodyfikacji prawa, prawo się nie zmienilo, ale zmienil się wykonawca prawa(już nie kościół, ojciec np.). Społeczności organizujące się na wielką skale zadaly od rządów upanstwowiajacych się praw, zadan pod adresem panstwa.
CZEMU JEDNI PRZETRWALI A INNI ZWYCIĘŻYLI?
Jak wynika z doświadczeń europejskich istnienie nastepujacyh czynnikow pozwalalo przewidzieć przebiego tworzenia się panstwo:
Dostępność do możliwych do zagospodarowania zasobów -np. ze Hiszpania zbudowala solidny aparat państwowy dzieki pozyskiwaniu amerykańskiego srebra, a ściąganie cla za welne ułatwiło angielska droge do trwałego panstwa narodowego.
Bezpieczne usytuowanie terytorialne-te wystawione na atak mialy trudosc z utrzymaniem auronomii(jak Polska)
Ciągłość elit politycznych- nie musi być dynastia, ważniejsze zdolności niż geny, w Hiszpanii w XVII w ciag nieudolnych królów
Sukcesy wojenne- nie tylko dlatego ze zniknęli ci co przegrali, ale wojna tworzyla panstwo-dzieki podatkom i armii promuje się konsolidacja terytorialna, monopolizacja srodkow przymusu, centralizacja i zróżnicowania instrumentow rządzenia
Jednorodność podleglej ludności- ułatwiało promowanie lojalności, gotowe systemy komunikacyjne, jednolite przedsięwzięcia, prawie wszystkie rzady prowadzily dzialania dążące do homogenizacji swej ludności-religia panstwowa, jezyk narodowy, masowa oswiata. Jeśli nie udawalo się można było się spodziwac rozpadu panstwa na kulturowe podjednostki, ale nie musialo tak być (WB)
Silne koalicje władzy centralnej z głównymi czesciami elity ziemiańskiej(przewaga chłopstwa) to już było powiedziane,
Europejska ekonomika zmiana struktur- wyrastalo wiele krajow, czesciowo niezależnych od siebie, niewielki zbior centralnych panstwa zdominowal transakcje i popychal peryferie w kierunku monokultury, ale nie ma imperium(pozycja w gospodarce swiatowej wpływa na perspektywy tworzenia się państwa)
Krystalizacja systemu panstw uznających wzajemnie swoje istnienie- 1648 tr, westfalski po raz 1. mowi o europie podzielonej na odrębne niezależne panstwa, których granice sa określone w umowach. Nowe panstwa formuja się wskutek wojen i negocjacji.
PROCESY KTÓRE DOPROWADZILY DO WYLANIANIA SIĘ PANSTW: konsolidacja władzy nad terytorium, odroznienie rządów od innych organizacji, nabywania autonomii i wzajemne uznanie, centralizacja, koordynacja.