Agnieszka Nowicka de Poraj

Stosunki Międzynarodowe, rok II, grupa:czwartek -godz. 09:30

KRYZYS ZADŁUŻENIOWY I MOŻLIWOŚCI JEGO ROZWIĄZYWANIA

1.Wstęp.

2.Makroekonomiczne cechy krajów słabo rozwiniętych.

3.Rodzaje pożyczek.

4.Analiza stanu zadłużenia i niewypłacalności krajów słabo rozwiniętych.

5.Kryzys zadłużeniowy.

a)przyczyny kryzysu.

b)opis kryzysu.

c)próby wyjścia z kryzysu(rola MFW, Banku Światowego i banków komercyjnych).

6.Ustalenia dotyczące redukcji zadłużenia.

7.Przypisy

WSTĘP

Kryzysem zadłużeniowym przyjęło się nazywać ogromny wzrost zadłużenia międzynarodowego znacznej części krajów rozwijających się i niektórych państw Europy Środkowej i Wschodniej, wzrost kosztów obsługi długu, załamanie dopływu kapitału do tychże krajów oraz społeczne i ekonomiczne następstwa tych zjawisk.

Problemy z obsługą zadłużenia nie były zjawiskiem nowym, jednakże kryzys, który nastąpił na przełomie lat 70/80 był dla gospodarki światowej bez precedensu. Ponieważ ogromny wzrost zadłużenia i towarzysząca mu niemożność obsługi długu w tym czasie dotknął głównie kraje słabo rozwinięte, w punkcie następnym skupię się na wyliczeniu problemów makroekonomicznych tych krajów. Dalej opiszę rodzaje pożyczek, jakie mogą zaciągać państwa i jakie z tego wynikają konsekwencje. W punkcie czwartym przedstawię krótką analizę stanu zadłużenia i niewypłacalności krajów słabo rozwiniętych. Następnie przejdę do głównego problemu tego referatu-„kryzysu zadłużeniowego”, by na końcu opisać najnowsze ustalenia dotyczące redukcji długów i przewidywania na przyszłość.

MAKROEKONIMICZNE CECHY KRAJOW SLABO ROZWINIETYCH

Kraje słabo rozwinięte są z reguły ubogie w czynniki produkcji takie jak:kapitał i wykwalifikowana siła robocza, stad w konsekwencji państwa te uzyskują niski dochód przypadający na 1 mieszkańca. Można wyróżnić 5 cech charakteryzujących większość tych państw(nie zapominając o tym ze niektóre z nich mogą dotyczyć także państw uprzemysłowionych.):

1)Słabo rozwinięte rynki finansowe-oznacza to ze rynki papierów wartościowych są z reguły na niskim poziomie. Rządy często dążą do bezpośredniej kontroli rynków kredytowych, ponieważ w ten sposób mogą kierować fundusze do faworyzowanych przez nie sektorów gospodarki, przy zastosowaniu niższych stóp procentowych. Ponadto dostępnymi aktywami finansowymi dla obywateli są z reguły jedynie pieniądze i wkłady terminowe-które przy niskiej stopie dochodu z nich bardziej zniechęcają niż zachęcają do oszczędzania. Niski poziom oszczędzania powoduje natomiast ze zakładanie nowych instytucji finansowych staje się nierentowne.

2)Duży udział państwa w gospodarce-oznacza to ze państwo jest właścicielem znacznej liczby przedsiębiorstw w kraju.

3)Wysoka inflacja-znaczna część deficytu budżetowego rządy finansują za pomocą drukowania pieniędzy. Jest to niejednokrotnie rezultatem kłopotów rządów z emisją obligacji wynikłych ze słabo rozwiniętych rynków finansowych.

4)Podtrzymanie kursu walutowego, kontrola dewizowa i waluty niewymienialne-oznacza to ze kursy walutowe nie są z reguły określane przez mechanizm rynku dewizowego,ale ustala je rząd. Ponadto rządy nadzorują transakcje dotyczące walut zagranicznych.

5)Zależność od eksportu surowców- jest poważnym problemem, gdyż ceny surowców są znacznie bardziej podatne na zmiany niż ceny produktów przemysłowych. W efekcie spadek cen eksportowych doprowadza często do recesji w gospodarce i deficytu w rachunku obrotów bieżących.

RODZAJE POŻYCZEK

Kraje słabo rozwinięte charakteryzują się niskim poziomem oszczędności, toteż w celu finansowania inwestycji krajowych musza się zapożyczać za granicą. Kraje uprzemysłowione charakteryzują się wysokim poziomem oszczędności, przy równoczesnym nasyceniu rentownych możliwości inwestycyjnych u siebie, dlatego chętnie finansują inwestycje w krajach ubogich. W ten sposób obie strony uzyskują korzyści z wymiany: pożyczkobiorcy zyskują, ponieważ gromadzą zasoby kapitałowe, pożyczkodawcy natomiast mają szanse na większe dochody niż uzyskaliby w swoim kraju.

Kraje rozwijające się finansowały swoje deficyty w różny sposób. Każda natomiast forma napływu kapitału rodzi rożne zobowiązania krajów. Przedstawiam je poniżej:

1)Finansowanie przez obligacje- odgrywało ważną rolę do 1914 roku. Od 1970 ta forma finansowania stała się mało popularna.

2)Pożyczki bankowe-od wczesnych lat siedemdziesiątych nastąpił zwrot krajów rozwijających się w kierunku finansowania bankowego-co stało się ważnym elementem kryzysu zadłużeniowego.

3)Bezpośrednie inwestycje zagraniczne-polegają na tym ze firmy zagraniczne nabywają lub rozbudowują filię lub fabrykę w danym kraju. To ważne źródło finansowania po II wojnie światowej w latach 1970-1983 straciło dosyć na znaczeniu.

4)Pożyczki oficjalne-oznacza to zapożyczanie się krajów w instytucjach międzynarodowych takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy oraz u rządów innych krajów.

Ważnym jest jeszcze rozróżnienie pomiędzy finansowaniem poprzez zadłużanie się a finansowaniem o charakterze udziałowym. Do pierwszej kategorii zaliczymy finansowanie przez obligacje, przez banki i finansowanie oficjalne. Dłużnik zobowiązany jest zwrócić wierzycielowi nominalną wartość pożyczki wraz z odsetkami. Do drugiej kategorii natomiast zaliczamy inwestycje bezpośrednie. Właściciel inwestycji zagranicznej ma prawo do udziału w produkcji netto. Przy finansowaniu poprzez zadłużanie się, w przypadku spadku dochodu realnego,kraj musi nadal wypełniać zobowiązania wobec wierzyciela, ponieważ jego płatności nie zmniejszają się.Natomiast przy finansowaniu o charakterze udziałowym spadek dochodu w danym kraju zmniejsza jedynie dochody udziałowców zagranicznych.

ANALIZA STANU ZADŁUZENIA I NIEWYPŁACALNOSCI KRAJÓW SŁABO ROZWINIĘTYCH

Suwerenny kraj rozważający ewentualność ogłoszenia niewypłacalności naraża się oczywiście na szereg potencjalnych kosztów, z których najpoważniejszym jest rzeczywiste wykluczenie z wymiany międzynarodowej. Korzyścią z odmowy zapłaty jest natychmiastowa ulga od ciężaru obsługi długu. Teoria ekonomii zakłada, ze dany kraj odmawia zapłaty tylko wówczas, gdy korzyści przekraczają koszty. Zakłócenia z wczesnych lat osiemdziesiątych stworzyły sytuację, w której kraje słabo rozwinięte mogłyby być zmuszone do ogłoszenia niewypłacalności, gdyby rządy, banki i MFW nie zjednoczyły się, aby zapewnić kontynuację napływu pożyczek. To kolektywne działanie zapobiegło całkowitemu zahamowaniu w udzielaniu pożyczek, co mogłoby nastąpić, gdyby każdy bank, działając w swym własnym interesie, usiłował wykorzystywać pozycję tzw. `jazdy na gapę”(„ Free-ride”) w stosunku do pożyczek innych poprzez zmniejszanie swoich roszczeń wobec krajów słabo rozwiniętych.

KRYZYS ZADŁUŻENIOWY

W latach 1981- 1983 gospodarka światowa doznała najgłębszej recesji od lat trzydziestych. Recesja ta zapoczątkowała kryzys zadłużeniowy w krajach rozwijających się. Istnieje szereg przyczyn, które do tego doprowadziły:

a) przyczyny kryzysu

-wzrost cen ropy naftowej(czterokrotny w latach 1973-1974 i dwukrotny w latach 1978-1979)-uważa się za najważniejszą przyczynę kryzysu zadłużeniowego. Kraje słabo rozwinięte, w celu utrzymania importu ropy, musiały zaciągać kredyty na pokrycie kosztów jej zakupu.

Banki handlowe, które wcześniej nie odgrywały dominującej roli w udzielaniu pożyczek, teraz były ku temu bardzo chętne. Wynikało to z faktu ze kraje OPEC, posiadające ogromne nadwyżki na rachunkach obrotów bieżących wskutek wzrostu cen ropy, lokowały pieniądze właśnie w bankach krajów rozwiniętych. Pieniądze te musiały podlegać „recyrkulacji” żeby finansować deficyty na rachunkach obrotów bieżących krajów potrzebujących. Banki przy niskich stopach procentowych miały nadzieję na większe dochody. Kraje OPEC nie chciały ryzykować bezpośredniego pożyczania pieniędzy krajom słabo rozwiniętym toteż pewniej dla nich było ulokować fundusze w krajach rozwiniętych. Po drugim szoku naftowym nastąpiła podobna sytuacja-dochody krajów eksporterów ropy uległy ponownej „recyrkulacji”, mimo, że sytuacja gospodarcza w świecie była już zgoła odmienna niż kilka lat temu.

-zmiany stopy procentowej- w kocu 1979 System Rezerwy Federalnej w Stanach Zjednoczonych zastosował twardą, antyinflacyjna politykę pieniężną, która spowodowała gwałtowny wzrost dolarowej stopy procentowej i wartości dolara na rynku dewizowym.

Wiele długów krajów słabo rozwiniętych zakontraktowano na zasadzie zmiennych stóp procentowych, toteż płatności odsetek należnych od pożyczek również wzrosły. Równocześnie aprecjacja dolara podniosłą realna wartość obsługi zadłużenia.

-zmiany w „terms of trade” -oznacza to zmiany w relacji cen artykułów eksportowanych i importowanych krajów rozwijających się. W latach 1973-1980-kiedy państwa te zaciągały zobowiązania płatnicze, ich „terms of trade”, w wyniku wzrostu cen surowców poprawił się. Od 1980 jednak, kiedy przyszło dla większości do spłaty długu-relacje ich cen eksportowych i importowych zaczęły się pogarszać. Według UNCTAD ceny na produkty rolnicze

i surowce naturalne spadły w latach 1981-1982 o 28 %.

-załamanie koniunktury gospodarczej w latach 1980-1982-spadła w ten sposób możliwość eksportu krajów dłużniczych na rynki państw uprzemysłowionych.

Warto wspomnieć także o pewnych wewnętrznych przyczynach powstania zadłużenia zagranicznego:

-słaba polityka inwestycyjna- wskutek niskiego poziomu rozwoju gospodarczego wiele krajów nie było w stanie w stosunkowo krótkim czasie zaabsorbować dużego przypływu kapitałów z zagranicy. Nie posiadały one bowiem odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej oraz odpowiedniej infrastruktury technicznej, dzięki czemu wydłużał się okres budowy obiektów przemysłowych. Ponadto część inwestycji okazała się nierentowna.

- polityka finansowo-budżetowa -słaby i mało efektywny rynek pieniężny, nieodpowiednie operowanie stopa procentowa, nieskuteczna polityka stymulowania, gromadzenia oszczędności.

b)opis kryzysu

W celu zobrazowania kryzysu posłużę się przykładem Meksyku. Państwo to 12 sierpnia 1982,po utracie prawie wszystkich rezerw dolarowych ogłosiło niewypłacalność. Długi wyniosły ponad 80 mld dolarów. W latach siedemdziesiątych Meksyk stał się znacznym eksporterem ropy naftowej. Ponieważ jednak przemysł naftowy w tym kraju stanowił własność państwa. Toteż dochody płynące ze sprzedaży ropy wydatkował rząd. Wskutek szeroko udzielanych subsydiów, prac publicznych czy też programów społecznych wydatki rządowe rosły szybciej niż dochody z ropy. Część tych wydatków finansował rząd poprzez dodruk pieniędzy, część natomiast poprzez pożyczki zagraniczne. Banki natomiast współzawodniczyły ze sobą w udzielaniu Meksykowi pożyczek, ponieważ posiadanie przez to państwo ropy podnosiło jego wiarygodność kredytową. Wszystko to jednak zmieniło się w 1981 roku-kiedy rozpoczęła się światowa recesja i zmniejszył popyt na ropę. Rząd meksykański nie obniżył ceny ropy i aby jakoś zrekompensować spadek dochodów zmuszony był zapożyczyć się za granicą. W 1982 roku pogłębiająca się recesja w Stanach Zjednoczonych spowodowała zmniejszenie się w tym państwie popytu na wyroby meksykańskie. W rezultacie obniżył się wzrost gospodarczy i narastał deficyt budżetowy. Skończyła się wiarygodność kredytowa Meksyku i w lecie 1982 zamknięto dla Meksyku linię kredytowa. Meksyk związany był w dużej mierze kredytami krótkoterminowymi, co oznaczało, że ich wartość kapitałowa musiała być „ refinansowana” przez banki albo zwrócona. W tej sytuacji jednak jakikolwiek bank, który zgodziłby się na udzielenie jeszcze pożyczki, zrobiłby to na podstawie „karnej” stopy procentowej. Meksyk stanął więc przed alternatywa: albo spłaty tych pożyczek, albo refinansowania ich na warunkach nieznanych w historii, wysokich stóp procentowych. Ta dramatyczna sytuacja zmusiła to państwo do ubiegania się o pakiet międzynarodowych pożyczek multilateralnych i do negocjacji z wierzycielskimi bankami handlowymi (o czym później).

Ogólne zadłużenie wzrosło z 90 mld dolarów w 1971 do 626 mld dolarów w 1982 roku. W krajach Ameryki Łacińskiej doszło do tego, ze większość ich pożyczek była finansowana przez międzynarodowe banki komercyjne zamiast międzynarodowych instytucji takich jak

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, czy Bank Światowy. W rezultacie, gdy inni dłużnicy Ameryki Łacińskiej (zwłaszcza Argentyna i Brazylia) znaleźli się w sytuacji mogącej oznaczać niewypłacalność, banki odmawiały rozszerzenia kredytów lub wznowienia dawnych. W 1986 roku ponad 40 krajów Ameryki Łacińskiej i Azji miało trudności z obsługą swojego długu. W sprawie długów krajów afrykańskich Klub Paryski proponował gotowe forum dla ich rozwiązania, jako że większość tych długów przypadało na rządy i agendy oficjalne, natomiast nie istniały jeszcze formy restrukturyzacji zadłużenia Ameryki Łacińskiej w stosunku do banków handlowych. Rozprzestrzeniająca się niewypłacalność tych krajów stwarzała zagrożenie dla żywotności zarówno wielkich jak i małych banków, dlatego problem ten został potraktowany bardzo poważnie.

c)próby wyjścia z kryzysu

Rządy poszczególnych państw-wierzycieli i Międzynarodowy Fundusz Walutowy musiały dokonać interwencji i spowodować żeby kraje słabo rozwinięte uznały za nieatrakcyjne wyłączenie się z międzynarodowego systemu obrotu towarowego i finansowego przez ogłoszenie niewypłacalności. Oznaczało to m.in. przymus dalszego udzielania pożyczek. W przypadku Meksyku ustanowiono tzw. komitet sterujący, który składał się z największych banków (a reprezentował wszystkie). Banki wchodzące w skład komitetu pożyczyły krajom rozwijającym się zbyt wiele, aby mogły sobie pozwolić na zaprzestanie udzielania nowych pożyczek bez prowokowania odmowy zapłaty, zagrażającej ich własnej wypłacalności. Kontynuacja pożyczek przyjęła dwie formy:”przepisania długu” i otwarcia nowych kredytów. Przepisanie oznaczało, ze wartość kapitałowa bez odsetek ulegała odroczeniu, ale podlegała spłacie wraz z dodatkowymi odsetkami. Długi krótkoterminowe zostały wiec w rezultacie zmienione na długi o dłuższym terminie. Ponieważ jednak poprzez samo refinansowanie, zagraniczne zobowiązania netto dłużnika nie uległyby zmianie, banki musiały dostarczyć tez nowych pożyczek( to uzupełnianie było tez pożyczkami niektórych rządów i MFW).

Rola MFW przy pomocy krajom w wyjściu z zadłużenia jest bardzo duża. Kraje, które pożyczały od tej instytucji musiały również zaakceptować zaprojektowane przez nią

programy stabilizacyjne, mające na celu zmniejszenie deficytu w rachunkach obrotów bieżących. Włączenie się MFW upewniało również banki ze państwa zadłużone podejmą środki, które doprowadzą do podjęcia przez nie na nowo normalnej obsługi zadłużenia. Jednakże, aby zmniejszyć deficyty na rachunkach obrotów bieżących, rządy krajów zadłużonych musiały zmniejszyć deficyty budżetu państwa poprzez zaniechanie subsydiowania, zmniejszenie płac w gałęziach stanowiących własność publiczna i podniesienie cen produktów i usług dostarczanych przez rząd.Zrozumiałą niechęć społeczeństwa, co do tego typu zmian rządy starały się niejednokrotnie przerzucić na MFW.

Warto również wyszczególnić pewne konkretne propozycje łagodzenia i rozwiązywania kryzysu zadłużeniowego z lat osiemdziesiątych. Przytoczę tutaj dwie:

1)Plan Bakera

Sekretarz Skarbu Stanów Zjednoczonych, James Baker, był pierwszym, który zaproponował rzetelny plan rozwiązania problemu zadłużenia. Chciał zachęcić banki komercyjne, by kontynuowały udzielanie nowych kredytów poważniejszym dłużnikom, aby umożliwić im spłatę długów oraz realizację nowych inwestycji. Sugerowałby:

a) w czasie trzech lat banki pożyczyły 20 miliardów dolarów krajom najbardziej zadłużonym pod warunkiem wprowadzenia w nich bardzo rygorystycznych Programów Dostosowania Strukturalnego

b) Bank Światowy i inne organizacje międzynarodowe zwiększyły nakłady na swoje pakiety pomocy o ok. 20%

c) 2,7 miliarda dolarów z Międzynarodowego Funduszu Walutowego trafiło na specjalnych warunkach do najbiedniejszych krajów - głównie w Afryce subsaharyjskiej.

2)Plan Brady'ego

Do roku 1989 długi nie były już dla banków komercyjnych warte swej nominalnej wartości, ponieważ teoretycznie banki umorzyły znaczną ich część, zakładając, że nigdy nie zostaną spłacone. Brady przekonywał, że banki powinny zredukować aktualną wartość pozostałego długu krajom najbardziej zadłużonym, tak by suma pozostała do spłaty była mniejsza. Banki mogłyby to uczynić na jeden z dwóch sposobów:

a) poprzez umorzenie części długu z pomocą funduszy Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego

b) poprzez zmianę harmonogramu spłat części pozostającego długu przez przekształcenie go w obligacje, które potem mogłyby być sprzedane na rynku wtórnym.

Jeśli brać pod uwagę całkowity dług, plan ten nie pomagał krajom zadłużonym. W miarę zmniejszania się ich zadłużenia względem banków komercyjnych rosło zadłużenie wielostronne. Środki nadal wypływały z tych krajów na spłatę oprocentowania Obligacji Brady'ego. Wymiar odsetek został obniżony do poziomu, który i tak był do tej pory płacony - dla dłużników nie było realnego zysku.

Od chwili wybuchu kryzysu zadłużeniowego wierzyciele stosowali również tzw. transakcje konwersji zadłużenia. Są to pewnego rodzaju porozumienia polegające na sprzedaży lub zamianie na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika. W zależności od przedmiotu wymiany, wyróżniamy takie podstawowe transakcje swap jak:

-zamiana długu na dług(debt for debt swap)

-zamiana długu na udziały kapitałowe w przedsiębiorstwach(debt for capital swap)

-zamiana długu na towary eksportowe danego kraju(debt for commodity swap)

-zamiana długu na wydatki na ochronę środowiska(debt for nature swap)

-zamiana długu na obligacje(debt for bond swap)

-wykup długu przez kraje dłużnicze(buy- backs)

W roku 1984 deficyty na rachunkach obrotów bieżących krajów słabo rozwiniętych znacznie spadły, toteż kraje te dokonały poważnych transferów środków na rzecz krajów wierzycielskich. Spore jednak tego były koszty: zwiększyło się bezrobocie(pracowników zwalniały przedsiębiorstwa pozbawione subsydiów), spadły płace realne, wzrosły ceny za usługi publiczne i wzmógł się ogólny niepokój polityczny.

6.USTALENIA DOTYCZĄCE REDUKCJI ZADŁUZENIA

W latach osiemdziesiątych wzrost zadłużenia był wolniejszy, toteż na początku lat dziewięćdziesiątych dług zagraniczny krajów rozwijających się i postkomunistycznych ustabilizował się na poziomie około 1300mld dolarów. Później nastąpił jednak kolejny skok. W dużym stopniu było to spowodowane przyrostem zadłużenia dwóch krajów, które w poprzednim okresie były odcięte od dopływu kapitałów pożyczkowych-Rosji i Chin. W 1999 roku łączne zadłużenie krajów rozwijających się, krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów WNP wynosiło 2560,6 mld dolarów. Jego największa część przypadła na kraje latynoamerykańskie(32%) i państwa wschodnioazjatyckie(26%), dalej uplasowały się kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz WNP(19%).W 2002 najwyższe zadłużenie osiągnęły:

1)Brazylia (244 mld $), 2)Rosja (173 mld $), 3)Meksyk (166 mld $), 4)Chiny (154 mld $), 5)Indonezja (150 mld $) 6) Argentyna (147 mld $). Natomiast najwyższe obciążenie długami ponosiły takie kraje jak Gwinea Bissau, Angola, Nikaragua, Kongo i Mauretania, w których dług zagraniczny był nawet kilkakrotnie wyższy od PKB tych państw(Np. Gwinea Bissau 456% PKB, Angola 366% PKB, Nikaragua 341% PKB, Kongo 302% PKB, Mauretania 272% PKB). Ogółem dług aż 25 państw był wyższy niż ich PKB.

Utrzymujące się zadłużenie międzynarodowe wpływa ujemnie na dynamikę wzrostu gospodarki światowej. Spadek importu w krajach dłużniczych lub ograniczenie jego dynamiki powoduje spadek eksportu w krajach wierzycielskich, a następnie spadek tempa ich wzrostu gospodarczego. To z kolei może oznaczać osłabienie importu tej grupy państw, w tym także z krajów dłużniczych. Zmniejszenie importu może tez wywołać spadek cen towarów wywożonych przez kraje dłużnicze, dodatkowo pogarszając ich sytuację. Ze względu na dość mały udział krajów dłużniczych w całości handlu międzynarodowego ostateczny efekt działania tego mechanizmu jest dla świata w sumie niewielki. Jednak w przypadku szczególnego znaczenia obrotów między krajami dłużniczymi a wierzycielskimi zagrożenie gospodarki tych ostatnich trudnościami płatniczymi partnerów może powodować straty(np. straty gospodarki amerykańskiej w wyniku spadku eksportu do zadłużonej Ameryki Łacińskiej)

Nic więc dziwnego, że zaczęto poważniej myśleć o redukcji zadłużenia. W 2005 roku ponowione zostały zobowiązania zawarte w Milenijnych Celach Rozwoju ONZ: chodziło o zmniejszenie o połowę do 2015 roku zasięgu nędzy na świecie. Objęły one zwiększenie skali redukcji zadłużenia krajów biednych i wzrost pomocy dla nich.

W 1996 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy ogłosiły inicjatywę na rzecz mocno zadłużonych krajów ubogich (HIPC): jej celem była koordynacja działań organizacji wielonarodowych i rządów zmierzających do redukcji długu tych państw do poziomu umożliwiającego uniesienie ciężaru jego obsługi. Jej efekty są jak dotąd zachęcające. Wcześniej kraje objęte HIPC wydawały na obsługę długu więcej niż na edukację i opiekę zdrowotną łącznie. Obecnie zadłużenie 28 tych państw zmalało przeciętnie o dwie trzecie, a ich wydatki na zdrowie, edukację i inne usługi społeczne są prawie cztery razy większe niż płatności związane z obsługą długu. W 2005 roku uzgodniono wielostronną inicjatywę na rzecz redukcji zadłużenia (MDRI), która oznacza całkowite darowanie długów wielu ubogim państwom wobec MFW, Banku Światowego i Afrykańskiego Banku Rozwoju (ABR). W grudniu zeszłego roku MFW podjął decyzję o skreśleniu przypadających do spłaty przed 1 stycznia długów trzynastu państw z Afryki, czterech z Ameryki Łacińskiej i dwóch z Azji. Mogą się o to ubiegać także inne państwa: MFW jest gotów pomóc im w szybkim przygotowaniu się do tej operacji. Ogólna kwota redukcji zadłużenia wobec funduszu ma przekroczyć 5 miliardów dolarów. Łączne efekty HIPC i MDRI daleko wykraczają poza samo zmniejszenie ciężaru długu. Oznaczają one uwolnienie środków finansowych, które można przeznaczyć na ograniczenie zakresu biedy i na rozwój gospodarki. Na przykład w Zambii obciążenie długiem powinno zmniejszyć się w 2006 roku o kwotę

odpowiadającą niemal 10 proc. jej PKB.Podobnie jest w Gujanie, gdzie dług powinien zmaleć o równowartość 8 proc. PKB.

Jednak przeprowadzona już redukcja zadłużenia to tylko mała część pomocy - zarówno finansowej, jak i technicznej, jakiej potrzebują kraje o niskim dochodzie, żeby sprostać celom Milenijnej Rundy Rozwoju. Konieczne jest, więc, by państwa-darczyńcy spełniły zobowiązania znacznego zwiększenia pomocy dla nich. MFW od dawna apeluje do darczyńców, żeby kwota, jaką przeznaczają na pomoc zagraniczną, osiągnęła uzgodniony w skali międzynarodowej poziom 0,7 proc. PKB. Część krajów obiecuje to zrobić, choć dopiero za jakiś czas; inne nie są na to jeszcze przygotowane, ale obiecują dawać na ten cel więcej niż obecnie. Społeczność międzynarodowa musi wykazać, że dotrzyma tych obietnic, bo kraje rozwijające się naprawdę potrzebują pomocy. Ważne jest żeby redukcję zadłużenia i wsparcie wykorzystały efektywnie. Duży napływ nowych środków nie może prowadzić do takich skutków ekonomicznych, jak gwałtowne umocnienie się walut czy wzrost inflacji w krajach otrzymujących pomoc, gdyż prowadziłoby to do zmniejszenia konkurencyjności ich eksportu. Konieczne jest również stworzenie mechanizmu, który zapewni, że kraje zabiegające obecnie o spełnienie wymogów MDRI - a jednocześnie mające duże potrzeby pożyczkowe - unikną kolejnej spirali zadłużenia. Gdyby, bowiem, wyzwoliwszy się spod ciężaru jednego długu, natychmiast zaczęły się one na nowo zadłużać, oznaczałoby to, że inicjatywa przyniosła niewiele pożytku. Beneficjenci pomocy muszą zresztą uzupełniać wysiłki darczyńców, podejmując potrzebne reformy, prowadząc rozsądną politykę gospodarczą i jak najlepiej wykorzystując zwiększoną pomoc. Wsparcie z zewnątrz może się przyczynić do ograniczenia zakresu nędzy, ale największy wpływ na to będą miały starania otrzymujących je krajów Chodzi tu o zapewnienie dobrych wyników gospodarczych, poprawę zarządzania państwem i tworzenie sprawnych instytucji. Na polepszenie perspektyw biednych krajów wpłynęłoby też zaostrzenie zarządzania budżetem, promowanie rozwoju sektora prywatnego oraz liberalizacja handlu.

PRZYPISY

1)Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze”

2)Paul R. Krugman, Maurice Obstfeld” Międzynarodowe stosunki gospodarcze”

---