Podział rynków
RYNEK - jest instytucja umożliwiającą wymianę dóbr, usług i czynników wytwórczych, na pewnym terytorium w określonym czasie. To płaszczyzna, na której spotykają się podaż i popyt. Towary stają się strumieniem podaży, zaś pieniądze konsumentów - strumieniem popytu. Rynek sam w sobie nie istnieje, ponieważ składają się na niego liczne powiązane ze sobą interreakcje. Rynek to miejsce, gdzie przy dobrowolności stron dokonują się transakcje kupna i sprzedaży. Rynek to proces, za pomocą, którego kupujący i sprzedający określają, na jakich warunkach chcą kupić i sprzedać.
Rynki można podzielić według:
Kryterium przestrzennego
Lokalne
Rynki lokalne należą do rynków, które kreują popyt na kapitał i podaż kapitału miejscowego środowiska podmiotów gospodarczych i inwestorów. Są to przede wszystkim rynki obrotu poza giełdowego, np. obligacjami komunalnymi instytucji samorządowych oraz akcjami małych i średnich spółek o zasięgu lokalnym. Instytucje pośredniczące na rynku lokalnym, głównie banki, tworzą powiązania rynków lokalnych z innymi rynkami kapitałowymi i giełdami papierów wartościowych, zapewniając w ten sposób warunki do przepływu kapitału i papierów wartościowych. Przy współczesnych systemach informatycznych stosowanych w bankowości i profesjonalnych instytucjach rynków kapitałowych (giełdy, domy maklerskie) nie ma najczęściej technicznych ograniczeń współdziałania rynków lokalnych i ich uczestników z innymi rozwiniętymi rynkami kapitałowymi, nie tylko krajowymi, ale także międzynarodowymi.
b. Regionalne,
Rynki o większym zasięgu i znaczeniu niż lokalne zaliczane są do regionalnych. Z reguły tworzone są one wokół działającej giełdy papierów wartościowych w danym regionie. Wiąże się to również z istnieniem na tym terenie większej aglomeracji miejsko przemysłowej, z rozwiniętym handlem towarowym oraz infrastrukturą banków i innych instytucji finansowych.
c. Krajowe,
Rynki wykraczające poza zasięg lokalny czy regionalny, mające silę oddziaływania w szerszej skali, ale w ramach gospodarki danego państwa, nazywa się rynkami krajowymi. Odgrywają one ważną rolę w organizowaniu obrotu kapitałem w danym państwie, jednak ze względu na operowanie instrumentami finansowymi (akcjami, obligacjami) emitentów znanych tylko w kraju oraz niską płynność i skalę obrotów nie mają znaczenia międzynarodowego. Większość rynków kapitałowych małych i średnich państw, a głównie państw rozwijających się, ma charakter rynków krajowych. Mimo że napływa na nie kapitał zagraniczny, papiery wartościowe znajdujące się w obrocie mają znaczenie instrumentów krajowych. Czynnikami wpływającymi istotnie na zmniejszenie zasięgu nawet znaczących rynków kapitałowych są ograniczenia związane z wymienialnością krajowego pieniądza na inne waluty, utrudnienia administracyjne w transferze kapitałów i uzyskiwanych dochodów, systemy podatkowe lub inne polityczne czy administracyjne bariery, utrudniające swobodny przypływ kapitału z rynków zagranicznych.
d. Międzynarodowe,
e. Światowy;
Największe rynki mają charakter rynków światowych. Rolę nadrzędną spełniają centra finansowe Wall Street w Nowym Jorku i City w Londynie. Ponadto jest jeszcze wiele innych rynków kapitałowych o znaczeniu światowym (Tokio, Frankfurt nad Menem, Paryż, Zurych, Toronto, Amsterdam). Poza wysokim poziomem obrotów kapitałowych, rozwiniętą infrastrukturą instytucji finansowych, możliwością operowania wszystkimi rodzajami instrumentów kapitałowych i świadczeniem pełnego zakresu usług, jakimi dysponuje rynek kapitałowy, istnieje jeszcze kilka innych cech wyróżniających światowe rynki kapitałowe. Należy do nich zaliczyć m.in.:
• brak ograniczeń i utrudnień w przepływie kapitału z rynków zagranicznych,
• uczestnictwo największe firm o zasięgu światowym (korporacje przemysłowe, handlowe, banki i instytucje finansowe),
• zapewnienie jest wysokiej płynność instrumentów rynku kapitałowego i bezpieczeństwa rynku,
• istnienie jednolitego i stabilnego systemu podatkowego dla krajowych i zagranicznych uczestników rynku.
Światowe rynki kapitałowe powstały w krajach wysoko uprzemysłowionych i służą głównie rodzimej klienteli. Są one jednocześnie centrami finansowymi integrującymi wokół siebie inne rynki. Wywierają ogromny wpływ na gospodarkę światową, na alokację i racjonalne wykorzystanie kapitału finansowego w skali ogólnoświatowej, rozwój technik i instrumentów finansowych oraz na główne trendy koniunktury na różnych rynkach. Światowe rynki kapitałowe charakteryzują się wysokimi obrotami i dużą płynnością, przyciągają nie tylko kapitał, ale również emitentów, w tym emitentów zagranicznych. Stwarzają im większe możliwości mobilizacji kapitału na rozwój działalności gospodarczej.
Branż
a. Broni,
b. Ropy naftowej,
c. Zbóż, itp.
Kryterium zmian w czasie
a. Stabilne,
b. Sezonowe,
c. Rozszerzające (np. nowo wprowadzane wyroby, jak komputery)
Obejmują one kraje o rozwiniętych gospodarkach i kraje rozwijające się. Jest to podział bardzo ogólny, a w każdej grupie występują gospodarki wysoce zróżnicowane. Tym niemniej, opierając się na tym kryterium, przyjmuje się zgodnie z definicją Banku Światowego, że do krajów rozwiniętych gospodarczo należą te, w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca przekracza 10 tys. dol., a do krajów rozwijających się kraje poniżej tego poziomu. Jednak najszerzej stosowanym syntetycznym miernikiem rozwoju określonego rynku kapitałowego jest wielkość kapitalizacji spółek giełdowych i wartość obrotów giełd papierów wartościowych. Decydujące znaczenie na światowych rynkach kapitałowych odgrywają rynki rozwinięte, które charakteryzują się koncentracją kapitału i dużą skalą obrotów. Walorem tych rynków jest wysoka płynność, umożliwiająca przeprowadzanie dużych operacji kapitałowych przy wykorzystaniu wszystkich rodzajów instrumentów finansowych. Rynki kapitałowe rozwijające się, do których zalicza się ponad 60 państw, nie odgrywają jeszcze tak dużego znaczenia, zarówno na rynku wewnętrznym, jak i międzynarodowym, tym niemniej wykazują dynamiczny rozwój. Ich rola stale wzrasta, zwłaszcza na rynku krajowym, stają się bowiem polem działania międzynarodowych instytucji finansowych, zainteresowanych lokatami kapitałowymi w papiery wartościowe na rynkach zagranicznych. Mimo zmian zachodzących w strukturze światowego rynku papierów wartościowych, w warunkach dokonującego się umiędzynarodowienia i unifikacji i liberalizacji rynków finansowych, można zaobserwować umacnianie się pozycji największych rynków kapitałowych oraz ich wzrastający wpływ na rynki pozostałe. Najwięksi inwestorzy lokują kapitał głównie na rynkach o największej płynności, oferujących najszerszy i najbardziej zróżnicowany wachlarz instrumentów finansowych oraz zapewniających wszechstronną i najlepszą obsługę klientów. Dokonująca się w ostatnich latach koncentracja krajowych rynków papierów wartościowych stanowi pewien etap w procesach integracyjnych w wymiarze międzynarodowym. Stanowią one również ważne wyzwanie dla rynków papierów wartościowych krajów rozwijających się, zwłaszcza w zakresie utrzymania należnego im miejsca w strukturze rynku międzynarodowego i zapewnienia perspektyw rozwoju.
d. Zwężające się (z reguły na wyroby przestarzałe, np. czarno-białe telewizory)
Wielkości obrotów
a. Małe,
b. Średnie,
c. Wielkie;
Teorii ekonomii
a. Dóbr i usług,
Rynek towarów i usług jest najbardziej rozległy, warunkuje istnienie i funkcjonowanie wszystkich pozostałych rynków. Dzięki niemu procesy gospodarcze stają się społecznie odczuwalne wskutek zmian zachodzących w popycie i podaży towarów i usług oraz poziomie ich cen.
b. Pracy,
Jest bardzo ważny, gdyż pełni dwie podstawowe funkcje w gospodarce. Dla ludzi występujących z podażą pracy stwarza on możliwości otrzymania dochodów, a dla firm zgłaszających popyt na pracę jest on źródłem tego podstawowego czynnika wytwórczego. Płace otrzymane ze sprzedaży pracy stanowią źródło utrzymania dla ogromnej większości ludzi. Inne dochody jak na przykład renty dla właścicieli ziemi czy odsetki dla właścicieli kapitału, odgrywają znacznie mniejszą rolę. Nie ma jednego rynku pracy, jest ich tyle, ile zawodów czy rodzajów wykonywanych prac.
Przedsiębiorstwa zaoferują tym większą liczbę miejsc pracy, im niższa jest płaca realna. Jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają zyski poprzez wzrost zatrudnienia (dodatkowy dochód z każdego kolejnego pracownika). Jeżeli wartość krańcowego produktu jest niższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zmniejszają zatrudnienie, unikając w ten sposób strat wynikających z zatrudnienia ostatniego pracownika po koszcie krańcowym. Pracodawcy maksymalizują wiec zyski, zwiększając zatrudnienie do punktu, w którym wartość krańcowego produktu pracy zrównuje się z płacą realną,.
c. Finansowy(kapitałowy, pieniężny)
Warunkiem wzrostu gospodarki jest inwestowanie. Aby inwestował niezbędne są środki finansowe. Ich źródłem mogą być niewykorzystane środki finansowe zwane oszczędnościami. Istnieje więc potrzeba wystąpienia mechanizmu pozwalającego na przesunięcie czasowo wolnych środków od oszczędzających do inwestujących. Aby mechanizm taki mógł funkcjonować potrzebni są:
inwestor rzeczowy - inwestujący w maszyny, czynniki produkcji, itp. w celu wytwarzania dóbr, głównie dóbr inwestycyjnych,
inwestor finansowy - użyczający kapitału inwestorowi rzeczowemu w zamian za wynagrodzenie, pośrednik.
Inwestor rzeczowy na własną inwestycję potrzebuje odpowiedniej wielkości kapitału na odpowiedni czas i za odpowiednią cenę. Źródłem tego kapitału może być posiadający oszczędności, czyli inwestor finansowy. Jednakże "zgranie" powyższych cech kapitału indywidualnego inwestora finansowego i rzeczowego w praktyce jest trudne.
W tej sytuacji wygodniej posłużył się pośrednikiem, który będzie transformował kapitały inwestora indywidualnego na formę użyteczną dla inwestora rzeczowego. W celu transformacji kapitału pośrednik (dowolna instytucja finansowa) korzysta z odpowiednich instrumentów. Tym co dokonuje "dopasowania" strumienia oszczędności przekształconego w kapitał inwestora finansowego i strumienia kapitału inwestora rzeczowego przy pomocy odpowiednich instrumentów jest rynek finansowy. Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym i nie oznacza konkretnego miejsca, lecz procesy kupna sprzedaży kapitału za koszt/wynagrodzenie, którym jest procent. Rynek finansowy jest więc abstrakcyjnym miejscem na którym dochodzi nieustannie do zawierania i wykonywania transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe.
W zależności od terminu zwrotu kapitału rynek finansowy dzieli się na dwa główne segmenty:
rynek pieniężny - na którym dokonywane są operacje finansowe krótkoterminowe, a przedmiotem obrotu jest kapitał o nieprzekraczalnym terminie zwrotu 1 rok obejmujący min.: rynek lokat międzybankowych, rynek krótkoterminowych papierów wartościowych i kredyty krótkoterminowe.
rynek kapitałowy - na którym przedmiotem obrotu jest kapitał o terminie zwrotu w zasadzie przekraczającym 1 rok, obejmujący m.in. rynek średnio i długoterminowych papierów wartościowych oraz średnio- i długoterminowych kredytów.
Na rynku finansowym tak pieniężnym jak i kapitałowym duże znaczenie mają dzisiaj operacje walutowe i w ich kontekście możemy mówić o rynku walutowym. Rynek ten obejmuje operacje finansowe walutowe - wymiany jednej waluty na inne oraz kształtowanie kursów walutowych. Rynek walutowy jest rynkiem międzynarodowym. Umożliwia m.in. przepływ kapitału na różne rynki regionalne i poszczególnych państw.
Integralną częścią rynku finansowego jest rynek papierów wartościowych, definiowanych zwykle jako dokument reprezentujący prawa majątkowe, które z racji jego posiadania przysługuje posiadaczowi.
Istotną kwestią w kontekście rozpatrywania procesu transformacji kapitału na rynku finansowym, jest rozróżnienie między rynkiem pierwotnym i wtórnym.
Na rynku pierwotnym przedmiotem transakcji są rzeczywiste kapitały, rynek wtórny pozwala natomiast na zamianę posiadacza określonych praw majątkowych, powstałych na rynku pierwotnym. Rynek pierwotny tworzy więc prawa majątkowe, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Na rynku pierwotnym emitent zbiera kapitał sprzedając nowe, emitowane papiery wartościowe inwestorom, którzy ocenili, że inwestycja jest korzystną lokatą oszczędności. Cena nabycia papierów wartościowych na rynku pierwotnym to cena emisyjna, stała do końca okresu subskrypcyjnego (emisji).
Na rynku wtórnym obrót odbywa się pomiędzy inwestorami, bez udziału emitenta. Tak więc na rynku tym emitent nie zwiększa wielkości swojego kapitału. Istnienie rynku wtórnego jest bardzo ważne m.in. dlatego, że pozwala na dostęp do rynku podmiotów, które nie miały dostępu do rynku pierwotnego, koncentruje małe kapitały oraz weryfikuje wartości praw majątkowych - realnie oceniając wartości oferowanych kapitałów. Dla emitenta rynek wtórny jest natomiast ważnym Źródłem informacji niezbędnych dla podejmowania decyzji o rozwoju firmy, wielkości i cenie emisji nowych akcji, obligacji, itp.
Funkcji
a. Wewnętrzny,
b. Zagraniczny,
c. Zaopatrzeniowy,
d. Zbytu,
e. Legalny,
f. Czarny.
Podmiotu
a. Producenta,
Sytuacja rynkowa, w której wielkość zapotrzebowania zgłaszanego na produkty ze strony kupujących jest mniejsza
b. Konsumenta,
Sytuacja rynkowa, w której wielkość zapotrzebowania zgłaszanego na produkty ze strony kupujących jest mniejsza od przedstawionej wielkości oferty sprzedaży tych produktów
Formy
a. Tradycyjny
Plac gdzie spotykają się kupujący i sprzedający w celu dokonywania transakcji
b. Nowoczesny
Zawieranie transakcji aktu kupna-sprzedaży w bez konieczności spotykania uczestników transakcji.
Zakresu kontroli
a. Wolny
Władze gospodarcze nie sprawują nad nim kontroli i sprzedawcy mają swobodę w określeniu w ilości sprzedawanych i nabywanych dóbr oraz cen, po jakich dokonują wymian
b. Regularny
Władze gospodarcze sprawują kontrolę. Nadając ceny minimalne i maksymalne. Udzielają licencji uczestnikom wymiany Działanie mechanizmu rynkowego Z=P>>K (zysk, przychód, koszty) Istotą mechanizmu rynkowego jest występowanie zależności przyczynowo-skutkowych, pomiędzy popytem, podażą, a ceną
Inny podział rynków
a. Ziemi,
Na tym rynku znajdują się nieruchomości ziemskie, czyli duże powierzchnie, które stanowią najważniejszy składnik kapitału zaangażowanego w prowadzoną działalność (np. rolniczą, rekreacyjną). Ich najbardziej zewnętrznym i trwałym atrybutem jest wydzielona granicami powierzchnia globu ziemskiego. Warto przy tym zauważyć, że w języku potocznym „ziemia” ma dwa różne znaczenia: jako substancja (gleba, grunt) oraz właśnie jako wydzielona część obszaru ziemskiego. Dla potrzeb analizy rynku ziemi to drugie znaczenie jest podstawowe. Obejmuje ono zasoby, które są ograniczone i nieodnawialne tj. niemożliwe do wytwarzania w procesie produkcyjnym. Innymi słowy, pojęcie ziemi jest równoznaczne z wszelkimi dobrami przyrody związane z danym miejscem, a nie tylko z samą substancją. Fakt, iż zasoby ziemi są ograniczone i nieodnawialne silnie rzutuje na obrót nieruchomościami ziemskimi. Łączna podaż ziemi jest całkowicie nieelastyczna, co sprawia, że zmiany popytu powodują silne ruchy cen ziemi. Nie są one bowiem łagodzone przez elastyczne dostosowanie podaży jak ma to miejsce w przypadku kupna sprzedaży innych towarów i usług.
b. Rolny,
c. Papierów wartościowych,
Dzieli się pierwotny i wtórny. Z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia, gdy inwestor nabywa akcje lub inne papiery wartościowe bezpośrednio od emitenta, czyli spółki, która w ten sposób chce pozyskać nowy kapitał. Jeżeli inwestor odsprzedaje na giełdzie walory nabyte na rynku pierwotnym, to mamy do czynienia z rynkiem wtórnym.
Akcje lub obligacje można nabyć na rynku pierwotnym na kilka różnych sposobów. Najszybszym z nich jest kupno na specjalnej sesji giełdowej akcji oferowanych przez emitenta. Największą zaletą takiej operacji jest to, że zwykle już po kilku dniach akcje, a raczej prawa do akcji danej spółki, mogą być notowane na giełdzie.
Innym sposobem są tzw. publiczne subskrypcje, polegające na składaniu przez inwestorów zapisów (zamówień na papiery wartościowe) w biurach maklerskich. Zebrane w taki sposób zapisy przekazywane są do emitenta, który dokonuje przydziału. W konsekwencji nabywający akcje lub obligacje otrzymuje potwierdzenie nabycia akcji (obligacji). Jest to dokument, który musimy zanieść do biura maklerskiego prowadzącego nasz rachunek inwestycyjny i tam go zdeponować w celu potwierdzenia. Posiadane papiery będziemy mogli sprzedać dopiero po ich potwierdzeniu przez tzw. sponsora emisji i zasileniu nimi naszego rachunku w biurze maklerskim. Taka operacja trwa zwykle kilka, maksymalnie kilkanaście dni. Znacznie lepszym rozwiązaniem jest polecenie deponowania nabywanych na rynku pierwotnym papierów wartościowych. W takim przypadku składając zapis, podajemy swój numer rachunku inwestycyjnego oraz biura, w którym jest prowadzony. Po przeprowadzeniu przydziału przez emitenta papiery są księgowane na rachunku inwestora.
d. Kredytowy,
e. Walutowy,
Zasady funkcjonowania rynków walutowych są identyczne jak wszystkich innych rynków (np. towarowych). Handluje się tutaj walutami, czyli instrumentami finansowymi o najwyższym stopniu płynności. Waluty to prawnie obowiązujące środki płatnicze w danych krajach. Rynek walutowy działa bez przerw. Otwarcie rynku w Europie zbiega się z porą zamknięcia rynków azjatyckich. Zamknięcie rynku w Europie zbiega się z kolei otwarciem notowań amerykańskich. Zamknięcie rynku amerykańskiego to otwarcie rynku w Australii, następnie w Azji itd. Tak więc o rynku walutowym można śmiało powiedzieć, że nigdy nie zasypia. Jest też zdecentralizowany pod względem geograficznym i technicznym. Nie istnieją centra finansowe, a 90% operacji odbywa się między bankami bez jakiegokolwiek pośrednictwa. Pozostałe 10% transakcji to transakcje banków z ich klientami. Można powiedzieć, że rynek dewizowy jest największym rynkiem finansowym na świecie - jego dzienne obroty sięgają w przybliżeniu 1,5 biliona dolarów. Jest to rynek międzynarodowy, przedmiotem transakcji są wszelkie waluty świata, jednak nadrzędną zasadą jest, że wszystkie kursy podaje się w odniesieniu do dolara amerykańskiego. Dominująca rola dolara wynika z faktu, że jest on podstawową walutą rozliczeń handlu zagranicznego oraz inwestycji na rynkach finansowych. Również wzajemne kursy walut innych niż dolar wyznaczane są za jego pośrednictwem, przy użyciu tzw. kursów crossowych. Polega to na przeliczeniu kwoty w jednej walucie na dolary i dopiero tej kwoty na drugą walutę.
f. Mieszkaniowy,
g. Kontestowalny
Rynek ten charakteryzuje się brakiem zysków ekonomicznych w długim okresie, nie musi występować na nim duża liczba firm, ani ich produkcja nie musi być jednorodna. Firmy występujące na rynku kontestowalnym osiągają wielkość produkcji, przy której cena jest równa kosztowi krańcowemu. Przykładem rynku kontestowalnego jest rynek przewozów lotniczych, gdzie samoloty można łatwo „przesunąć” z jednego rynku lub sposobu wykorzystania na inny.
Pracę wykonały:
Justyna Frąckiel i Dorota Kiszycka, kl. IIc
www.student.e-tools.pl
5