Nauczanie społeczne kościoła wykład 16 marca 2007
Święty Augustyn z Hippony (Aurelius Augustinus) 354 - 430 r. n.e.
(twórca pierwszej syntezy myśli chrześcijańskiej)
Tworzył głównie w Afryce Północnej, gdyż w jego czasach było to miejsce najbezpieczniejsze w całym Imperium.
(swoje posiadłości posiadali tam najbogatsi z Rzymian)
Urodził się w Taguste w plemieniu Berberów, jego ojciec był poganinem natomiast matka (św. Monika) chrześcijanką.
Czasy świętego Augusta to bardzo trudne czasy i dla Imperium, i dla chrześcijaństwa. Cesarstwo powoli upada, przez co pojawia się multum herezji, nowych wyznań oraz nurtów pogańskich.
Strach w ludziach, że stare bóstwa mszczą się za przyjęcie chrześcijaństwa.
Pojawienie się ruchów apokaliptycznych głoszących rychły koniec świata.
(idee chiliastyczne)
Kościół obawiał się, że w takich warunkach w każdej chwili może pojawić się jakiś fałszywy prorok, za który pójdą tłumy. Ktoś więc musiał zaprowadzić w kościele porządek.
Pojawia się Augustyn, który jednak od dziecka nie był chrześcijaninem.
W wieku 33 lat (wiek symboliczny - Jezus) przyjmuje chrzest, pod wpływem św. Moniki i św. Ambrożego, o których mówi się, że wymodlili łaskę dla Augustyna. Do tego czasu Augustyn zdążył przyjąć gruntowne wykształcenie na najlepszych uczelniach - Rzym, Mediolan.
Jednak zanim Augustyn przyjął chrzest zapoznał się z wieloma herezjami, osobiście związany był z sektą manichejczyków (od perskiego proroka z III wieku - Maniego)
Manichejczycy głosili bardzo czarno-białe poglądy (dualizm świata), byli ponadto gnostykami.
Czym są spowodowane herezje?
Głównym powodem powstawania herezji i tego, że ludzie do nich przystępują jest pytanie o zło. Manichejczycy jak i wiele innych herezji uważali, że chrześcijaństwo nie odpowiada dostatecznie wyczerpująco na pytanie o to skąd się wzięło zło na świecie?
Wprowadzili następujący dualizm
Dobro - Bóg
Zło - materia
Cała historia ludzkości to walka dobra ze złem, są to jednak siły pierwotne dlatego niemożliwe jest zwycięstwo jednej ze stron. Walka jest więc odwieczna i wieczna.
Analogiczna walka toczy się także w samym człowieku, gdzie nieustannie ściera się dusza (dobro) i ciało (zło).
Stąd też wynika dość pesymistyczne założenie, że człowiek jest skazany na grzech, który nie jest dziełem wyboru i wolnej woli. Nie ma więc poczucia winy, grzech nie jest zawiniony.
W manicheizmie - kult Chrystusa Cierpiącego, brak kultu Chrystusa Króla, gdyż przyjął on ciało materialne co spowodowało, że także on narażony był na problemy wynikające z przyjętego przez manichejczyków dualizmu.
Sekta ta doszła do wniosku, że trzeba zniszczyć materię, która jest przyczyną zła, dlatego wprowadzili ascezę [trzy pieczęcie - ust, oczu i łona]
Asceza miała doprowadzić do wyniszczenia ludzkości, co było jedynym sposobem na pokonanie zła, które było nieodłącznie związane z materią.
W naukach Augustyna można znaleźć wiele naleciałości właśnie z manichejskiej herezji, gdyż miał on nią kontakt aż przez 9 lat. Augustyn dużo mówi o ascezie, pogardzie dla ciała, np. w słowach „ciało jest więzieniem duszy”.
Kościołowi dopiero w XX wieku udało się ostatecznie odejść od tego nurtu.
Święty Augustyn jako twórca pierwszej syntezy myśli chrześcijańskiej ustawił myślenie w kościele katolickim na całe średniowiecze. Niektóre jego teorie w pewnym stopniu przetrwały nawet do dziś.
Święty Paweł w początkach chrześcijaństwa starał się pokazać uniwersalne pierwiastki zawarte w myśli chrześcijańskiej. Stąd też jego odwołania do miłości. Augustyn jednak znajdował się w innej sytuacji. Kościół nie musiał już prosić i przedstawiać swoich nauk, musiano obronić jedynie czystość doktryny, co właśnie udało się Augustynowi.
Powoli też zaczęło się w kościele formowanie myśli, iż „nie ma zbawienia poza kościołem” (extra Ecclesiam salus Nulla), choć słowa te wypowiedział dopiero święty Cyprian.
Z miłości (która była na pierwszym planie u św. Pawła) temat schodzi na łaskę.
Św. Augustyn jednak wcale nie chciał od razu zostać duchownym, chciał wieść filozoficzne życie na kształt szkoły platońskiej. Jednak kościół w tamtych czasach potrzebował takiej osoby i nie mógł pozwolić na taką stratę. Dlatego robiono wszystko, żeby przekonać Augustyna.
391 rok - Hippona - święcenia kapłańskie, które to dostał podstępem, gdyż prawie zmuszono go do nich siłą.
Do 430 roku - czyli do śmierci był biskupem Hippony.
Hippona była to bardzo bogata miejscowość, pełna bogatych wdów.
Około 410 roku Augustyn spotkał się z Pelagiuszem (uznanym później za heretyka), który posiadał bardzo silne poparcie mieszkańców Hippony (głównie bogatych wdów)
W tym też czasie wojska Alaryka pustoszą Rzym, jest to więc czas bardzo symboliczny, który to przynosi wielkie zmiany w całym Imperium.
Choć Pelagiusza potępiono, a Augustyn stał się głównym myślicielem myśli kościoła katolickiego, to jednak w historii kościoła w dużej mierze czerpano właśnie z Pelagiusza, a nie z Augustyna.
Na świętym Augustynie bazował natomiast w dużym stopniu Luter.
Spór z Pelagiuszem toczył się głównie o drogi do zbawienia.
(Posiadali oni zupełnie odmienne teorie na to kto może dostąpić zbawienia, a kto nie)
W dużym skrócie można powiedzieć, że dla Pelagiusza były to dobre uczynki, natomiast dla Augustyna łaska. Pojawia się u niego teoria grzechu pierworodnego.
Augustyn uznaje, że skoro człowiek zerwał przymierze z Bogiem sięgając po owoc zakazany to Boga umowa już nie obowiązuje i nie musi zbawić ludzkości. Bóg nic nie musi wobec człowieka, jednak jest on uosobieniem miłości i zlituje się nad częścią. Tylko ta część ludzkości dostąpi więc łaski zbawienia. Jednak jest to świadczenie nienależne, więc nie możemy się od Boga tego domagać, czy też skarżyć się na jego decyzje.
Poglądy te były bardzo fatalistyczne, ale jednak także bardzo ludzkie. Ukazywały człowieka jako istotę grzeszną, jednak nawet wielki grzesznik mógł dostąpić łaski zbawienia.
W Nowym Testamencie uczniowie pytają się Jezusa o to, czy wszystkie grzechy zostaną wybaczone, Jezus stwierdza, że tak, poza grzechem przeciwko Duchowi Świętemu.
Święty Augustyn stwierdza, że grzech ten to brak nadziei na łaskę boską. Jak na tamte czasy było to bardzo logiczne i dobre wytłumaczenie słów Jezusa.
Wedle świętego Augustyna człowiek powinien unikać grzechów oraz czekać na łaskę.
Zupełnie inaczej przedstawiały się jednak nauki Pelagiusza.
Negował on grzech pierworodny jako coś na co jesteśmy skazani. Człowiek, według niego, rodził się jako tabula rasa, więc od niego zależało jak będzie postępował.
Bóg jest natomiast sędzią sprawiedliwym i waży uczynki: dobre i złe, co decyduje o zbawieniu.
Pelagiusz twierdził, że jeśli doskonałość (brak grzechu) jest możliwa to jest ona obowiązkowa, aby móc dostąpić zbawienia.
Wiele z myśli Pelagiusza przetrwało do dzisiaj, choć został potępiony jako heretyk.
W latach '90 XX wieku kościół katolicki i kościoły protestanckie zrównały wagę łaski i dobrych uczynków jako potrzebnych do uzyskania zbawienia.
Poglądy dotyczące poznania Boga.
Święty Augustyn opowiedział się za mniejszością, która uważała, że człowiek jako grzesznik nie może w pełni poznać Boga.
Filozofia dziejów
Starożytność - cykliczność dziejów
Chrześcijaństwo - linearność, gdyż nie można było mówić o cykliczności.
(bo Bóg raz stworzył świat, raz zesłał na niego swojego syna etc.)
Święty Augustyn uważał więc, że historia ma charakter linearny i progresywny, bo wierzył w rozwój ludzkości.
Zbudował on także spójną teorię o nieśmiertelności duszy w oparciu o filozofię Platona i Plotyna.
Państwo. (De civitate Dei)
Państwo boże - civitas Dei
Państwo diabelskie - civitas diabolica
Na ziemi: civitas terrenae - „człowiek jest tylko pielgrzymem”
(na ziemi mieszają się obywatele państwa bożego i diabelskiego)
Państwo jako bicz boży.
Jest więc ono narzędziem, dlatego nie może być lepsze ani gorsze, może jedynie działać lepiej albo też gorzej. Złe narzędzie należy zmienić, jednak jeśli działa nie ma potrzeby nagradzania go za to.
W Raju nie było przymusu, gdyż był niepotrzebny, ale teraz po grzechu pierworodnym państwo jest potrzebne aby pomagać np. heretykom.
Święty Augustyn przytacza historię o ratowaniu tonącego, którego czasami trzeba nawet obezwładnić, gdyż kiedy jest w szoku może zaszkodzić sobie i nam. Jeśli więc możemy zdobyć się na takie poświęcenie ratując życie doczesne to tym bardziej wieczne.
Prawo
Augustyn wzrastał w etosie prawa rzymskiego, wprowadził do niego jednak nową kategorię (znaną do tej pory tylko stoikom) czyli pojęcie prawa naturalnego. Jednak nie w stoickim pojęciu jako porządku natury, a jako boskiego ładu.
Cicero „Prawo jest ostoją Republiki”
Augustyn stwierdza, że zdanie jest bezsensu gdyż Cicero nie znał prawa (prawdziwego, boskiego). Skoro nie było prawa to nie byłoby republiki, a ta przecież była.
Prawo to nie tylko to co spisane, gdyż należy oceniać je także poprzez kryterium słuszności. Normy prawa naturalnego nie działają automatycznie.
Co jest więc ostoją republiki?
Augustyn stwierdził, że jest to „wspólnota osób dążących do jednego celu”.
Aktualne pojęcie państwa czerpie z obu teorii.
Z Cycerona - prawo
Z Augustyna - więź ludzka w dążeniu do jednego celu.