SKARGA DO TRYBUNAU KONSTYTUCYJNEGO
Opinie o polskiej skardze konstytucyjnej nie opieraj si z reguy ani na teoretycznych zaoeniach, jakie legy u podstaw uksztatowania si tej instytucji w Europie, ani na dowiadczeniach innych pastw, które skarg konstytucyjn wprowadziy ju kilkadziesit lat temu. Warto wic si zastanowi, na ile polskie rozwizania nawizuj do idei, które stanowi dzi ratio legis skargi konstytucyjnej.
U podstaw wprowadzenia skargi konstytucyjnej leaa ch zagwarantowania przestrzegania konstytucyjnych praw jednostki, a uksztatowanie jej jako szczególnego rodka prawnego, nie stosowanego przed sdami powszechnymi, wynikao przede wszystkim z historycznego rozwoju róde prawa, zwizania sdów ustawami i braku tradycji w bezporednim stosowaniu konstytucji przez sdy.
W myl art. 79 nowej Konstytucji „kady, czyje konstytucyjne uprawnienia lub wolnoci zostay naruszone, ma prawo na zasadach okrelonych w ustawie wnie skarg do TK”. W dalszej czci przepis ten mówi, e skarga ta moe dotyczy ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sd lub organ administracji publicznej orzek ostatecznie o konstytucyjnych wolnociach, prawach bd obowizkach obywatela. Takie troch skomplikowane ujcie naleaoby zatem uproci.
Zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej zosta zakrelony stosunkowo szeroko. Moe to uczyni „kady”, jednak tylko we wasnej sprawie. Nie mona wic skary si, jeli prawa nie zostay naruszone w sposób konkretny i aktualny, a nie potencjalny, tzn. gdy istnieje przepis, który moe tym grozi w przyszoci. To zawenie odrónia skarg konstytucyjn od skargi powszechnej (ratio popularis), któr moe wnosi do Trybunau rzeczywicie kady, niezalenie od interesu prawnego, czy osobistego.
Sowo „kady” wymaga pewnych dodatkowych wyjanie. „Kady” oznacza, e chodzi nie tylko o osoby fizyczne, lecz take o osoby prawne, w tym osoby prawne prawa publicznego, jednak tylko w takim zakresie, w jakim mog by one podmiotami praw podstawowych gwarantowanych w Konstytucji, w adnym za razie w zakresie, w którym wykonuj powierzone im zadania wadzy publicznej, np. skarga uczelni na ograniczenie wolnoci bada naukowych.
Mimo, e skarg moe zoy „kady”, to zgodnie z ustaw z 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym (art. 48 ust. 1) musi j sporzdzi adwokat lub radca prawny, chyba e skarcym jest sdzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Konstytucja w swej treci dopuszcza moliwo wniesienia skargi wg zasad okrelonych w ustawie, tak wic, wprowadzenie tzw. przymusu adwokackiego miecio si w peni w odesaniu zawartym w ustawie zasadniczej.
Ustawa mówi te, e osoby, które nie udwign kosztów pomocy prawnej, mog zwróci si do sdu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie jej z urzdu.
Od skargi pobierany jest wpis, którego wysoko (50 z) zostaa okrelona w rozporzdzeniu Rady Ministrów. Wpis naley uici w formie znaczków opaty sdowej. Kasa Trybunau Konstytucyjnego nie moe przyjmowa wpat w gotówce.
Przedmiotem skargi moe by wycznie naruszenie przez akt normatywny (którego zbadania na zgodno z Konstytucj domaga si skarcy) podstawowych wolnoci i praw gwarantowanych przez Konstytucj. Ów akt normatywny musi by podstaw wydania ostatecznego orzeczenia przez sd lub organ administracji publicznej. Ta przesanka skargi konstytucyjnej wymaga gruntowniejszego komentarza.
Przedmiotem skargi moe by tylko akt normatywny (w caoci lub w czci, na której oparte zostao orzeczenie). Nie moe by natomiast przedmiotem skargi bdne - zdaniem skarcego - zastosowanie lub niezastosowanie prawa przez organ orzekajcy. Dlatego te ustawa o Trybunale Konstytucyjnym wymaga (art. 47 ust. 1 pkt 1) aby w skardze zawarte byo dokadne okrelenie tego aktu normatywnego oraz wskazanie, który konkretnie przepis narusza te wolnoci lub prawa. Jest to wane, gdy TK moe orzeka tylko w zakresie objtym skarg. Skarga okrela ma take (art. 47 ust. 1 pkt 2), jakie konstytucyjne wolnoci lub prawa i w jaki sposób zostay naruszone. Wskazane jest te podanie konkretnych przepisów konstytucji gwarantujcych te prawa.
Konstytucja wymaga, aby skarg poprzedzao ostateczne orzeczenie sdu lub organu administracji publicznej o wolnociach lub prawach albo o obowizkach skarcego okrelonych w Konstytucji. Ma by oparte na kwestionowanym przepisie. Nie mona wic wystpi do TK przed ostatecznym rozstrzygniciem sprawy przez kompetentne w danej kwestii organa sdowe lub administracyjne. Nie mona wic bezporednio wystpi do TK, jeli uwaa si, e akt normatywny (np. ustawa) narusza konstytucyjne wolnoci i prawa skarcego. Musi o tym orzec ostatecznie np. sd. Dlatego konieczne jest doczenie do skargi odpisu wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia zapadego na podstawie kwestionowanego aktu normatywnego. Trzeba te poda dat dorczenia wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia skarcemu.
Przesanka ostatecznoci orzeczenia sdu lub organu administracji publicznej jest sformuowana nieprecyzyjnie i nastrcza take sdziom Trybunau Konstytucyjnego wiele kopotów interpretacyjnych. W szczególnoci nie jest cakiem jasne, czy aby zoy skarg konstytucyjn w sprawach, w których orzekay organa administracji publicznej, konieczne jest orzeczenie NSA, czy moe wystarczy decyzja II instancji wadzy administracyjnej. Kodeks postpowania administracyjnego tak decyzj nazywa „ostateczn”, co mogoby wskazywa, e orzeczenie NSA nie jest w sprawie wymagane. Mona jednak „ostateczno” na gruncie art. 79 Konstytucji rozumie inaczej ni w kpa, tzn. jako wyczerpanie wszystkich dostpnych w prawie rodków. Tak samo nie jest jasne, czy w sprawach karnych mona wystpi do TK bez rozstrzygnicia sprawy w postpowaniu kasacyjnym. Wtpliwoci tych nie usuwa art. 46 ust. 1 ustawy o TK, który stanowi, e skarga moe by wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego. Postpowanie przed NSA w wyniku skargi wniesionej od ostatecznej decyzji administracyjnej nie jest „tokiem instancyjnym”. Tak samo kasacja w sprawach karnych nie jest kolejn instancj (inaczej jest w postpowaniu cywilnym). Trzeba przyzna, e nasi ustawodawcy troch t spraw zagmatwali.
Skarga konstytucyjna moe by wniesiona do TK w cigu dwu miesicy od dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia (art. 46 ust. 1). Ten termin nie moe by przywrócony. Trybuna nie moe take wszcz i kontynuowa postpowania z urzdu. Jeeli skarcy wystpi do sdu rejonowego o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego z urzdu, to termin dwóch miesicy nie biegnie do czasu rozstrzygnicia wniosku przez sd (art. 48 ust. 2).
Jeeli TK uzna skarg za uzasadnion, to niekonstytucyjny akt przestaje obowizywa z dniem ogoszenia orzeczenia w Dzienniku Ustaw lub innym organie urzdowym, w którym by ogoszony. TK moe jednak wyznaczy póniejszy termin utraty jego mocy obowizujcej. Chodzi o danie moliwoci parlamentowi zapenienia luki w prawie. Owa utrata mocy obowizujcej w wyniku orzeczenia TK daje zainteresowanym postaw do wystpienia do sdu lub waciwego organu administracyjnego z wnioskiem o wznowienie postpowania. W sprawach administracyjnych i cywilnych z takim wnioskiem mona wystpi w cigu miesica od dnia wejcia w ycie orzeczenia TK. W sprawach karnych to ograniczenie nie obowizuje.
Skarga konstytucyjna jest bardzo wanym instrumentem ochrony podstawowych wolnoci i praw kadej osoby znajdujcej si pod jurysdykcj pastwa polskiego. Przyczynia si bowiem do eliminacji narusze wolnoci i praw gwarantowanych w Konstytucji. Bdzie to instrument tym skuteczniejszy, im lepiej rozpoznane zostan jego waciwoci. Adwokaci i radcy prawni maj tu wyjtkowo odpowiedzialne zadanie.
LITERATURA:
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.
P. Tuleja, W. Wróbel, W Polsce i gdzie indziej, „Rzeczpospolita” z 13 listopada 1997 r.
Zoll, Jeszcze o skardze konstytucyjnej, „Rzeczpospolita” z 27 padziernika 1997 r.