11861 str 110 111

1. OD DRUŻYNY DO PARTII

1.    Drużyna — Mieszko I. Spośród wymienionych tutaj formacji wojska polskiego najstarsza była drużyna książęca. Pierwsze wiadomości o niej odnoszą się do czasów Mieszka I. Znany podróżnik i dyplomata arabski, Ibrahim ibn Jakub, który około 965 roku prawdopodobnie był w Polsce, pisze, że drużyna Mieszka liczyła 3000 ludzi.

2.    Pospolite ruszenie — Kazimierz Wielki. W wydanych przez Kazimierza Wielkiego -statutach dla Małopolski (1346) i Wielkopolski (1347) skodyfikowane zostały po raz pierwszy podstawowe zasady pospolitego ruszenia rycerstwa.

3.    Wojsko zaciężne — Kazimierz Jagiellończyk. Wprawdzie oddziały najemne i zaciężne pojawiały się w Polsce sporadycznie od XIII wieku, nie miały one jednak większego znaczenia. Dopiero za czasów Kazimierza Jagiellończyka, a ściślej od czasów wojny trzynastoletniej z zakonem krzyżackim (1454—1466), w związku z ogólnym kryzysem szlacheckiego pospolitego ruszenia, siła zbrojna Polski oparta została przede wszystkim na wojsku zaciężnym.

4.    Wojsko kwarciane — Zygmunt August. Za panowania Zygmunta Augusta i przy jego aktywnym udziale sejm piotrkowski w roku 1562/63 uchwalił konstytucję o przeznaczeniu czwartej części (kwarty) dochodów z królewszczyzn na utrzymanie stałego wojaka zacięż-nego. Powstałe w ten sposób wojsko kwarciane liczyło przeciętnie 4000 żołnierzy.

5.    Autorament cudzoziemski — Władysław IV. Zapoczątkowane w 1633 roku przez Władysława IV reformy wojskowe doprowadziły w końcu lat trzydziestych XVII wieku do podziału wojska polskiego na autoramenty — narodowy i cudzoziemski. Do autoramentu cudzoziemskiego należały: rajtaria, arkabuzeria, dragonia i piechota tzw. niemiecka.

6.    Komput — Jan Kazimierz. W 1652 roku, za panowania Jana Kazimierza, zlikwidowany został podział polskiego wojska zaciężnego na niewielkie stałe wojsko kwarciane i dodatkowe zaciągi czynione w wypadku wojny. Na to miejsce wprowadzono jednolitą formację wojsk zaciężnych, zwaną wojskiem komputo-wym (od komputu, czyli uchwalanego przez sejm etatu).

7.    Milicje ruchome — Tadeusz Kościuszko. Podczas insurekcji 1794 roku Kościuszko powołał do życia milicje ruchome — wojewódzkie, ziemskie i powiatowe — dowodzone przez generał-majorów ziemiańskich. Były to piesze bataliony lub dwubatalionowe regimenty strzelców bądź też (z braku broni palnej) kosynierów lub pikinierów, a także pułki jazdy. Wcielano do nich rekrutów pozostałych po skompletowaniu jednostek wojska regularnego.

8.    Legiony — Jan Henryk Dąbrowski. Po upadku Rzeczypospolitej pierwszą polską formacją wojskową, sformowaną na obczyźnie, były utworzone w 1797 roku we Włoszech Legiony Polskie, dowodzone przez generała Dąbrowskiego.

9.    Gwardie narodowe — Józef Poniatowski. Pierwsze w Polsce gwardie narodowe powstały na mocy dekretu Komisji Rządzącej z 24 kwietnia 1807 roku, wydanego na wniosek dyrektora wojny, księcia Józefa Poniatowskiego. Były to tzw. gwardie ruchome, tworzone w miastach dla celów policyjnych i garnizonowych, składające się z mężczyzn w wieku 18—50 lat, wyłącznie spośród właścicieli nieruchomości i kupców oraz ich synów. Wbrew stanowisku księcia Józefa, który widział w gwardiach ruchomych rezerwę wojskową, zostały one rozwiązane decyzją Rady Stanu Księstwa Warszawskiego z 16 czerwca 1809 roku.

10.    Partia — Walery Wróblewski. W powstaniu styczniowym oddział lub kilka oddziałów powstańczych, znajdujących się pod jednym dowództwem, nazywano partią. Pułkownik Wróblewski (późniejszy generał Komuny Paryskiej) dowodził dużą partią powstańczą początkowo na Grodzieńszczyźnie, potem w Lubelskiem.

111