str 110 111 (2)

9. Diabeł Boruta — K. Gliński: Boruta (powieść); L. Rydel: Zaczarowane kolo.

10. Boginki wodne — A. Mickiewicz: Świtezianka; J. Słowacki: Balladyna; R. W. Berwiński: Bogunka na Gople.

KTO KOMU OPOWIADAŁ BAJKI?

1. Tytusowi Chałubińskiemu opowiadał bajki Jan Krzeptowski Sabała podczas wspólnych wypraw w góry. Wzmianek o tym wiele w relacjach uczestników wycieczek i we wspomnieniach samego Chałubińskiego, drukowanych w 1872 r. w „Niwie” (R. VII, t. IV) pt. Sześć dni w Tatrach.

2.    Adamowi Mickiewiczowi prawił bajki Błażej, stary służący ojca, zwany Ulissesem. Dowiadujemy się o tym ze wspomnień córki poety, Marii Góreckiej. — „Oryginalną też postacią w domu miał być stary sługa, którego nasz dziadek był przezwał Ulissesem, bo co wieczór bajał o prawdziwych i zmyślonych swoich podróżach najdziwniejsze rzeczy, których dzieci zbiegłszy się do piekarni tak chciwie słuchały, że ich potem nakłonić nie można było do pójścia spać. Ulubionym jego tematem były fantastyczne przygody, które mu się przytrafiły w domu poprzedniego jego pana, a ten jak się potem okazało, był farmazonem, a więc w zmowie z nieczystymi duchami.” (M. Górecka: Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu opowiedziane najmłodszemu bratu, 1857, s. 46.)

3.    Romanowi Zmorskiemu bajki opowiadał Mateusz Dziubiński ostatni wędrowny lirnik warszawski, zwany Niebieskim Płaszczem. „Lubił mnie on bardzo — wspomina Zmorski — pozwalał brząkać na swej lirze, bawić się brodą, opowiadał mi i śpiewał chętnie, tak długo, aż zmorzony usnąłem na kolanach jego albo też gwałtem do domu mnie wzięto.” (Zob. R. Zmorski: Niebieski płaszcz. Ostatni lirnik warszawski. Wspomnienia, „Dziennik Literacki” 1852, nr 9.)

4. Ryszard Berwiński słuchał bajek „od prządek kądzielnych i starych gospodyń w czeladnicy”, o czym sam pisze we wstępie do Studiów o literaturze ludowej (1854).

5. Henrykowi Sienkiewiczowi bajki opowiadał Jan Krzeptowski Sabała. W zapisie autora Trylogii po raz pierwszy ukazała się drukiem w krakowskim „Czasie” (1889, nr 10) Sabałowa bajka o śmierzci. — We wstępie do niej opowiada Sienkiewicz o wieczorze spędzonym nad Czarnym Stawem Gąsiennicowym, gdzie słuchał Sabały. (Zob. H. Sienkiewicz: Dzieła, 1944—54, t. LIII, s. 327.)

6. Władysławowi Orkanowi, którego właściwe nazwisko brzmiało Franciszek Smaciarz, Smreczyński, baśnie opowiadała matka — Katarzyna ze Smreczaków Smreczyńska: „[...] była [ona] mimo braku wykształcenia kobietą niepospolitą, o wielkich zaletach umysłu i charakteru, niejednokrotnie inspiratorką i korektorką twórczości syna. Sama posiadała pewne zdolności literackie, była autorką kilku opowiadań.” (Zob. S. Pigoń w W: W. Orkan: Dzieła, 1970, t. 13, s. 588.)

7. Wycieczki płynące tratwami przełomem Dunajca są zabawiane przez flisaków zagadkami dotyczącymi okolicznych skał i bajkami o Janosiku.

8. Polakom mieszkającym i odwiedzającym Śląsk Cieszyński opowiada bajki Józef Jeżowicz, gawędziarz mający niezwykle bogaty repertuar, który ostatnio spisał Daniel Kadłubiec, folklorysta śląski, autor przygotowanej do druku monografii o Jeżowiczu.

9.    Pracownikom wypoczywającym w domach wczasowych na Podhalu bajki i gadki miejscowe prawi znany gawędziarz Andrzej Florek Skupień, a także Adam Pach.

10.    Gościom „Podwieczorków przy mikrofonie” współczesne „historyje” stylizowane na gawędy wiejskie opowiada sołtys z Chlapkowic, Kierdziołek — Jerzy Ofierski.

111