13731 podstawy wiedzy o�ukacji i por zaw stronaV 57

w zakresie sposobu produkcji, powstawanie nowych potrzeb społecznych w zakresie dóbr i usług powodowało zanikanie jednych zawodów, modyfikację innych i powstawanie nowych.

Pojęcie „zawód" jest definiowane na gruncie różnych nauk i w praktyce gospodarczej. W socjologii i ekonomii oraz polityce społecznej można spotkać się z dwoma rozróżnieniami:

- w pierwszym ujęciu zawód jest zespołem czynności wymagających określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym. będących podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie,

- w drugim ujęciu: zawód to samo wykonywanie czynności opartych na kwalifikacjach, w celach zarobkoivych. wynikających z podziału prac.

Można zauważyć, że w drugim ujęciu podkreśla się, że zawodem są same czynności bez względu na to. kto je wykonuje, a istotą zawodu jest treść pracy osoby ją wykonującej. Pierwsze zaś ujęcie wskazuje na szerszy kontekst wykonywania czynności składających się na pojęcie zawodu.

Interesujące pojęcie zawodu przedstawia Z. Wiatrowski. który uważa, że „zawód stanowi kategorię głównie ekonomiczno - socjologiczną, o także i pedagogiczną, któro ma cztery dopełniające się cechy:

- jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności,

- określa pozycję społeczno-zawodową pracownika.

- sianowj źródło utrzymania,

- wymaga specjalnego przygotowania zawodowego

Można przyjąć na potrzeby rozważań zawodoznawczych definicję Z. Wiatrowskiego. sformułowaną na gruncie pedagogiki pracy, a łączącą w sobie elementy ekonomicznego, socjologicznego, pedagogicznego ujęcia zawodu.

W ramach poszczególnych zawodów wyróżnia się. specjalności, czyli węższe zakresy czynności, wymagające swoistych kwalifikacji. Zostały one wyodrębnione na skutek wewnętrznego podziału pracy w obrębie zawodu (np. nauczyciele poszczególnych przedmiotów', lekarze-specja-liści).

Można również spotkać się z poglądem, że o ile zawód jest formą przejawiania się społecznego podziału pracy, to specjalność jest formą przejawiania jednostkowego podziału pracy w przedsiębiorstwie. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w odpowiednich dokumentach, związanych z zawodoznawstwem.

“ Z . W i n t r o ws k i, Podstawy'..., op. cit., s. 71.

Zawody można podzielić na zawody wyuczone i wykonywane. Przez zawód wyuczony rozumie się całokształt wiedzy, umiejętności i predyspozycji pracownika nabytych w szkole i w praktyce, potwierdzony posiadanym świadectwem lub dyplomem i umożliwiający mu wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności użytecznych. Z kolei zawód wykonywany to zespól czynności lub prac, których wykonywanie stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny.

Zakłada się, że najkorzystniejsza dla pracownika i dla pracodawcy jest sytuacja, gdy istnieje zgodność między zawodem wyuczonym a wykonywanym. Pracownik wykonujący zawód wyuczony ma w perspektywie dłuższą lir.ię awansową niż pracownik bez kwalifikacji lub wykonujący zawód niezgodny z wyuczonym.

Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania zawodów w różnych gałęziach gospodarki można mówić o zawodach masowych, występujących w dużych ilościach w różnych jej gałęziach (np. ślusarz, sprzedawca) lub zawodach unikalnych występujących na małym terenie zatrudnienia w określonych środowiskach i warunkach (np. technik elektroniki jądrowej, muzyk lutnik).

Z kolei, z punktu widzenia przygotowania zawodowego można wyróżnić zawody szerokoprofilowe i przeciwstawne im zawody wąskoprofi-lowe. Zawód szerokoprofilowy, zakłada duży obszar przyszłego zatrudnienia. stwarzający podstawę wielokierunkowej specjalizacji w toku pracy zawodowej i umożliwiający przekwalifikowanie się oraz zdobywanie zawodów dodatkowych. Zawód wąskoprofilowy zaś zakłada przygotowanie do ściśle określonych i bardzo częstych spccjalistycz nych potrzeb stanowiska pracy⁰⁵.

W literaturze pedagogicznej kategorię „praca zawodowa” rozpatruje się w dwóch znaczeniach: szerszym i węższym. W znaczeniu węższym na pracę zawodową składają się czynności, które:

a) tworzą system wewnętrznie spójny,

b) opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach.

c) są skierowane na wykonywanie pewnych przedmiotów lub usług,

d) wykonywane są systematycznie lub trwale.

W ujęciu szerszym bierze się pod uwagę także warunki zewnętrzne pracy, jej organizację, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse za-

Słownik pedagogiki pracy, perl rod. L. K ocznie w skiej -Zagórskiej, T. W. Nowackiego. Z. W i a t r o w s k: e g o, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1986. S 415-417.