17266 Top 31 BMP 2

LX «2EŃCY»

znacznie gorszy, a towarzyszki jej zdają sobie sprawę, że w każdej chwili może je również czekać to samo. Starosta nienosi bowiem korbacza tylko od parady.

iMimo ciężkiej pracy od świtu do zmroku, mimo groźnego korbacza Starosty, który chciałby obiad połączyć z wieczornym posiłkiem, którego denerwuje, iż robotnice przerywają na chwilę pracę, by odetchnąć i nacieszyć się pieśnią, i który wciąż krzyczy: „Poźynaj, nie postawaj” (w. 29, 45), żniwiarki utrzymują swój dialog w krytycz-ale'pogodnym toniejfw tym tonie utrzymana też jest piękna pieśń Pietruchy. Poszczególne człony owej pieśni, zgodnie z częstym obyczajem pieśni ludowej, poprzedza kunsztowny refren inicjalny²⁰. Jednocześnie jednak ze słów Oluchny dowiadujemy się (XVIJ£, ww. 67—78) o dziejącej się bezpośrednio za sceną („S*ł y s z y s z, jakie Ma-rusz.ce tam daje śniadanie” — w. 70) i obserwowanej przez uczestniczki dialogu („P a t r z, jako ją katuje... krwią się oblinęła” — ww. 75—76) tragedii innej żniwiarki, pobitej do krwi korbaczem Starosty. Scena ta nie mieściłaby się już zupełnie w ramach siełankowej tonacji utworu, nie dotyczy też postaci biorącej udział w dialogu, czytelnik dowiaduje się o tym tylko ze słów Oluchny (ww. 70—76). Krzyk.) widok Mar uszki. katowanej za sceną, uczestniczy jednak w bezpośredniej akcji utworu, stanowi przestrogę dla obrotnej, wygadanej i krytycznie usposobionej Pietruchy!

leniwiarkj. nie pomstują głośno, nie uważają przedstawionych żdarzeń źa coś nadzwyczajnego, to ich chleb powszedni. Protest społeczny, niegwałtowny bynajmniej, znajduje Wyrak w lirycznej, .pie^ni^ Poprzez porównanie Sta- ^{1 2}

\ i

V '■    .

rostv ze słoneczkiem ukazano bowiem, iż ciężkie warunki pracy żniwiarek i postępowanie ekonoma nie są czymś zgodnym z naturalnym porządkiem świata.,,.. Słoneczko. ma nauczyć Starostę-,—jalr^głośT refren, umiarkowania, łaskawości wobec robotnicrj

Tendencja krytyczno-cfydaktyczna utworu nie została wypowiedziana konsekwentnie przez usta żniwiarek. Ostatecznie Pietrucha za wszystko wini „domową swachę”, a nie Starostę i stojący za nim dwór³:

Dobry on barzo człowiek, by go nie psowała Domowa swacha; ta go właśnie osiodłała :    I rządzi nim, jako chce, a on się jej daje

-    Za nos wodzić. Pod czas mu ledwie nie nałaje.

i    Na kogo ona chrap ma, może i od niego

Spodziewać się, że go co potka niesmacznego.

(ww. 87—92)

Nie wiemy, czy wiele więcej chciał zawrzeć w morale utworu sam poeta. Stosunek Szymonowica wobec poddaństwa chłopów określa przecież jakoś omawiany poprzednio list, datowany 17 lipca 1611 roku⁴, choćbyśmy nawet przyjęli, iż w owym konkretnym wypadku miał właśnie rację on, feudalny dzierżawca majątku, a nie zbiegły chłop, który przecież mógł być zwykłym szkodnikiem. Dzięki jednak dramatycznej konstrukcji przedstawionego obrazka odbiorcy, a zwłaszcza odbiorcy nam współczesnemu, sielanka Żeńcy może powiedzieć coś więcej. Wskutek powściągliwości (Sformułowanego morału pozwolił autor czytelnikowi na pewną swobodę dopowiedzenia własnej oceny.

1

20 H. Windakiewiczowa, Studia nad wierszem

2

zwrotką poezji polskiej ludowej. «Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii TJ(miejętności«, t. LII (S. III, t. VII). Kraków 1913, s. 201.

3

   J. Ziomek, Poezja polska epoki Odrodzenia [w:] Odrodzenie w Polsce, t. IV, Historia literatury. Warszawa 1956, s. 143,

4

   Por. rozdz. III oraz przyp. 20 i 21 do tego rozdziału.