23529 PB142974

Ralph H. Turner

Koncepcja siebie w interakcji społecznej

Natura koncepcji siebie i obrazu siebie

Gwoli jasności będziemy używać odrębnych terminów na oznaczenie dwu typów obiektów. Obraz, jaki jednostka widzi w danym momencie, jak fotografia utrwalająca czyjś wygląd w jakiejś chwili, będziemy nazywać obrazem siebie (self-image). Obraz, który niesie w sobie poczucie „prawdziwego mnie” - „Ja-będącego-sobą (1-myself), takiego, jaki naprawdę jestem" - będziemy nazywać koncepcją siebie. Obraz siebie może się zmieniać z chwili na chwilę. Mogą być różne obrazy siebie, praktycznie jednoczesne, gdy jednostka jest świadoma, że jej zachowanie w danym momencie wygląda inaczej dla jej syna, jej matki i jej męża. Wiele obrazów siebie będzie odrzucanych jako fałszywe, niereprezentatywne czy niesprawiedliwe. Natomiast koncepcja siebie zmienia się wolniej, przejawia dążenie do spójności i przez jednostkę jest odczuwana jako nieunikniony fakt.

Niemądrze byłoby obstawać przy tym, że koncepcja siebie albo obraz siebie są ostre i klarowne oraz poddają się precyzyjnej konceptualizacji przez jednostkę. Ich jednoznaczność będzie się w dużym stopniu zmieniać. Obraz siebie może być w jednej sytuacji tylko cieniem wystąpienia jednostki, w innej zaś wyraźnie nakreślonym portretem. Sporną kwestią jest to, w jakim stopniu popularne listy przymiotników w testach typu Kim jestem? odkrywają obraz siebie czy koncepcję siebie. Prawdopodobnie odpowiedzi zawierają pewną mieszankę obu. Z powodów, które powinny stać się dalej jasne, koncepcję siebie można zidentyfikować tylko dzięki obserwowaniu reakcji na zmieniające się obrazy siebie w kontrolowanych sytuacjach.

Ponieważ tej kwestii nie będziemy rozwijać w tym artykule, odnotujmy przyjęte przez nas założenie: ramami organizującymi koncepcję siebie są role społeczne. (...)

Formowanie koncepcji siebie za pomocą interakcji

Specyficzna treść każdej koncepcji siebie jest ustalana poprzez wzajemne oddziaływania między szeregiem obrazów siebie jednostki a jej celami i wartościami. Dzięki specyficznemu

The Seff-Conception irt Sociał Interaction, w: Ch, Gordon, K.J. Gergen (red.), The Setf in Social Interaction, John Wiiey A Sons, New York 1968, s. 93-106.

■HM

mmmmm

zbiorowi jej interakcyjnych doświadczeń wartości i obrazy są wrzucane w niepowtarzalne zestawienie. Koncepcja siebie każdej osoby jest selektywnym, praktycznym kompromisem między jej ideałami a obrazami, które narzuca jej własne niedoskonałe zachowanie w konkretnych sytuacjach. Żeby zrozumieć, w jaki sposób w indywidualnym przypadku kompromis ten przyjmuje daną formę, należy pamiętać o ogólnym schemacie określającym naturę procesu interakcyjnego.

Proces interakcyjny

Epizod interakcyjny rozpoczyna się od gestu wykonanego przez jedną ze stron. Pojęcie gestu jest tu użyte w szerokim sensie i oznacza każde zachowanie, któremu aktor lub obserwator mogą przypisać jakieś znaczenie. (...)

Prostą sekwencję gestu i odpowiedzi nań będziemy nazywać Etapem 1 procesu interak-cyjnego. Na tym etapie każda z osób działa bez z góry przyjętych opinii, których podstawą jest tocząca się sekwencja interakcyjna. Po zamknięciu tego etapu każda z nich już rozwinęła jakieś przekonania. Antycypuje teraz i ocenia gesty innego zgodnie z tą antycypacją czy nastawieniem. W praktyce Etap 1 może trwać jedynie pewien czas, gdyż trudno sobie wyobrazić całkowity brak jakichś z góry przyjętych opinii.

Etap II nazwiemy etapem testowania i rewizji. Gdy się zaczyna, aktor nie tylko odbiera i interpretuje gest innego, ale rozpoznaje go jako gest, na który jest przygotowany, lub taki, który nie mieści się w antycypowanym zakresie. Jednak stan przygotowania poprzedza interpretację i gest jest widziany oraz rozumiany jako ukształtowany przez stan przygotowania innego. Najbardziej ogólną tendencją jest wiązanie z gestem pewnej interpretacji, na którą jest się przygotowanym. Jeśli aktor jest przygotowny wyłącznie na gest sympatii, może nie zauważyć lekkiej nutki sarkazmu w reakcji innego. Jeśli oczekuje afrontu, nawet szczery komplement będzie mu się prawdopodobnie jawił jako sarkastyczna uwaga.

Późniejszy przebieg interakcji zależy od tego, czy gest będący odpowiedzią innego mieści się w zakresie, na który aktor jest przygotowany. Jeśli tak jest, możemy mówić o geście innego jako zgodnym (congruent). Gdy odpowiedź jest zgodna, interakcja jest kontynuowana w jednym z jej wstępnie ustalonych kierunków. Jeśli jednak odpowiedź jest niezgodna, aktor nie ma gotowej odpowiedzi, czy kontynuować, czy też zakończyć interakcję na tej wstępnej podstawie, i dochodzi do przerwania bezkolizyjnego przepływu gestów i odpowiedzi na nie. W takim przypadku aktor może zrezygnować z dalszego wysiłku komunikowania się, może próbować „cofnąć się” i ponownie zaznaczyć swą pierwotną intencję lub nie zważać na swój pierwotny gest i odpowiedzieć tak, jak gdyby to inny zainicjował interakcję, a więc pójść w jego ślady. Jedna z tych reakcji może zajść spontanicznie albo nastąpić po ponownym rozważeniu sekwencji interakcyjnej, często po zastanowieniu się nad naturą i okolicznościami każdego gestu i jego interpretacji. (...)

Koncepcje osoby a interpretacja gestu

Interpretacje gestu zazwyczaj opierają się na na idei czy też „obrazie” osoby wykonującej go. Trudno w sposób pewny zinterpretować gesty jakiejś osoby, jeśli się nic o niej nie wie. Czy należy traktować jej uwagi serio, czy jako przejaw subtelnego humoru? Czy jej protest jest domaganiem się „poprawki” w interpretacji, czy po prostu pełnym w yrazu rachowaniem? Prawdopodobieństwo, że gest będzie w pełni zdępersonaliżowańy, pojawia się