26768 Image0020

106 Szkoła - segregacje - nierówności

będzie wskaźnik eta*, który mówi, jaki procent wariancji zmiennej zależnej (SES lub ocen szkolnych) wyjaśniany jest przez podział uczniów na oddziały. Wskaźnik segregacji SES i segregacji ocen jest w naszej próbie istotnie skorelowany r = 0,60 (jednostka analizy: szkoła, n = 112).

Przejdźmy do wyników. W gimnazjach miejskich można było oszacować efekt segregacji ze względu na SES uczniów w 16 szkołach, ponieważ luki w danych w jednej z nich uniemożliwiły rzetelne oszacowanie statystyki eta*. Medialna wartość eta' w gimnazjach miejskich wynosi 18%. W trzech gimnazjach ANOYA wykazała brak istotnego efektu oddziału. W siedmiu gimnazjach podział na oddziały wyjaśnia! od 10% do 19% wariancji SES. W trzech gimnazjach procent ten zawierał się w przedziale 20-29. W trzech przekraczał 30. Ponieważ ekstremalne przypadki są szczególnie ciekawe, wymieńmy wszystkie te wartości: gimnazjum 105 - 34%, gimnazjum 117-43%, gimnazjum 103 - 66%. W tych przytułkach efekt segregacji oddziałowej jest bardzo silny, a ostatnia wartość oznacza, że oddziały w tym gimnazjum są prawic jednolite pod względem SES.

Efekt segregacji ze względu na oceny oszacowano dla wszystkich 17 zbadanych gimnazjów miejskich. Medialna wartość eta* w gimnazjach miejskich wynosi 11%. W sześciu gimnazjach ANOYA wykazała brak istotnego efektu oddziału. W ośmiu podział na oddziały wyjaśniał od 7% do 19% wariancji SES. W dwóch gimnazjach procent ten zawierał się w przedziale 20-26. W jednym przypadku przybrał wartość 71% (gimnazjum 103).

Gdy porównamy wartości wskaźników segregacji ze względu na SES i wskaźników segregacji ze względu na oceny szkolne, okazuje się, że pierwsza w większości przypadków przewyższa drugą. W 6 przypadkach ta różnica jest znaczna i wynosi od 11 do 37 pp.

Podsumowując, efekt segregacji wewnątrzszkolnej ze względu na SES rodziny ucznia jest w miejskich gimnazjach znaczący, a w trzech szkołach silny lub ekstremalnie silny. W wielu przypadkach poziom tej segregacji znajduje pokrycie w efekcie segregacji ze względu na oceny, ale w sześciu gimnazjach efekt segregacji SES znacząco przekracza analogiczny efekt dla ocen szkolnych.

W gimnazjach wiejskich można było oszacować efekt segregacji ze względu na SES w 16 szkołach, ponieważ jedno gimnazjum ma tylko jeden oddział, a w trzech braki danych uniemożliwiły rzetelne oszacowanie statystyki eta². Medialna wartość cta^J w gimnazjach wiejskich wynosi 10%. Aż w dziewięciu gimnazjach ANOVA wykazała brak istotnego efektu oddziału. W pięciu podział na oddziały wyjaśniał od 10% do 19% wariancji SES. W trzech przekracza! 30%: gimnazjum 209 - 38%, gimnazjum 202 -41%> gimnazjum 203 - 42%. W tych trzech gimnazjach efekt segregacji oddziałowej jest silny.

Efekt segregacji ze względu na oceny oszacowano dla 19 wiejskich gimnazjów. Medialna wartość eta² w gimnazjach wiejskich wynosi tylko 3-4%. Aż w 15 gimnazjach AN()VA wykazała brak istotnego efektu oddziału. W czterech podział na oddziały wyjaśniał od 10% do 14% wariancji ocen szkolnych.

Okazuje się więc, że także w szkołach wiejskich wielkość efektu segregacji SES przewyższa wielkość efektu dla ocen szkolnych. W pięciu przypadkach ta różnica jest znaczna i wynosi od 11 do 31 pp.

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie

107

Podsumowując, efekt segregacji wcwnątrzszkolnej ze względu na SES rodziny pochodzenia ucznia jest w wiejskich gimnazjach znacząco mniejszy niż w miejskich. Nasilenie segregacji według SES jest w pięciu gimnazjach wiejskich niewielkie, a w trzech silne. Natomiast znacząco niższy w gimnazjach wiejskich poziom segregacji ze względu na oceny sprawia, że segregacje SES znajdują słabsze „usprawiedliwienie" w ocenach szkolnych. W pięciu gimnazjach wiejskich efekt segregacji SES znacząco przekracza analogiczny efekt dla ocen szkolnych.

Dlaczego zarówno w wielu gimnazjach miejskich, jak i wiejskich efekt segregacji ze względu na SES znacząco przekracza efekt segregacji ze względu na oceny szkolne? Powodem takiej sytuacji może być stosowanie przez gimnazja niejawnych procedur podziału. Mówiąc o niejawnych procedurach, nie mam na myśli elitarystyczncgo spisku, ale to, że na poziomie deklaracji i intencji metody te nie mają nic wspólnego z podziałem uczniów na oddziały jednorodne ze względu na status społeczny uczniów. Jest to niejako efekt uboczny, być może nawet niechciany.

Zanim jednak przyjmiemy hipotezę, że gimnazja stosują niejawne procedury prowadzące do silnej, nie znajdującej usprawiedliwienia w ocenach szkolnych segregacji SES, należy rozpatrzyć konkurencyjne wyjaśnienia. Pierwsze głosi, że segregacja według SES może być nierzetelnie oszacowana z powodu wysokiego odsetka braków danych. Wydaje się jednak, że nic jest to trafne wyjaśnienie, ponieważ nierzetelność wynikająca z braków danych dotyczących SES zwiększa „poziom szumu", obniżając wartość wszelkich statystyk siły związku. Drugie wyjaśnienie zwraca uwagę, że efekt segregacji według ocen został oszacowany na podstawie ocen z gimnazjum, |xxlczas gdy w procedurach podziału mogły być uwzględniane wyniki z klasy VI. Gdyby oceny roczne z klasy VI były słabo skorelowane z ocenami w gimnazjum, tłumaczyłoby to zaobserwowaną różnicę. Wiemy jednak, że te korelacje są silne: r równa się 0,79 dla ocen z języka jx)lskiego i 0,78 dla ocen z matematyki (Konarzewski 2001), więc i to wyjaśnienie nic wydaje się wystarczające. Trzecie wyjaśnienie zakłada, że w gimnazjum korelacja między SES a ocenami szkolnymi jest znacząco niższa niż w szkole podstawowej. Zarówno na |>odstawic danych z tego studium, jak i innych badań (Konarzewski 2001:113, Putkicwicz, Zahorska 2001) wiemy, że hipoteza ta może być trafna. Spadek korelacji nie jest jednak na tyle duży, by mógł w pełni wyjaśnić zaobserwowaną różnicę między silą segregacji według SES i segregacji według ocen.

Korelaty nasilenia segregacji wewnątrzszkolnoj

Prześledźmy związek wielkości segregacji wcwnątrzszkolnej według SES i według ocen z wybranymi cechami szkoły, takimi jak wielkość (liczba uczniów), średnia wskaźnika SES i jego odchylenie standardowe w szkolnej zbiorowości drugoklasistów oraz procent uczniów si>oza rejonu. Wieloz mień nowa analiza regresji (jednostka analizy - szkoła) wykazała, że statystycznie istotnymi (p < 0,05) predyktorami segregacji wcwnątrzszkolnej według SES są: zróżnicowanie s]wieczne uczniów w szkole (odchylenie standardowe SES) oraz procent uczniów spoza rejonu. Jest to zgodne z wynikami uzyskanymi przez Murawską (2004). Analogiczna analiza dla segregacji |xxl względem ocen wykazała, że jedynym istotnym predyktorem jest procent uczniów spoza rejonu.

Wyniki te prowadzą do dwóch wniosków. Po pierwsze, segregacja według SES może być swoistą reakcją obronną na zagrożenie ponadprzeciętnym zróżnicowaniem