42379 ScanImage015 (6)

34

Moisakuula). Nieco później od nich, bo około przełomu er, założono now_t cmentarze (Tiiiju, Kaunispaa), co świadczy o stopniowym wzroście demo. graficznym (E. Sturms, 1935, s. 269; H. Laur, 1924, s. 5n). Około przełom^ er zasiedlone zostały także sąsiednie wyspy Hiuma i Muchu. Jednocześnie niemalże obserwuje się wyraźny wzrost osadnictwa na południowo-zachod-nim wybrzeżu Finlandii (U. Salo, 1968, s. 183 n).

Wzdłuż południowego wybrzeża Zatoki Fińskiej w ciągu ostatnich wic. ków p.n.e. powstało szereg skupień osadniczych koncentrujących się tuż pr?, ujściach większych i mniejszych rzek. Do najstarszych, bo odnoszonych do III w. p.n.e., należy skupienie cmentarzysk kurhanowych ze skrzyniant kamiennymi, ulokowane na prawym brzegu rzeki Purtsc (Jabara, Varaa, Purtsc, Tara Kallas). Jak można się domyślać na podstawie badań osiedl w Tara Kallas i Purtse, mieszkańcy tego skupienia żyli w osadach otwartych (M. Schmiedchelm, 1926, s. 119n). Niektóre z nich w pierwszych wiekach n.e. zostały umocnione wałami ziemnymi (M. Schmiedchelm, 1956, s. 174).

Kolejne skupienia osadnicze uformowały się w lewym dorzeczu rzeki Purtse (Liumala, Nappa, Liiganuse) oraz na zachód od niego, w dorzeczu rzeki Kunda. Skupienia te oddzielone były od siebie kilkudziesięciokilomet-rowymi pasami pobrzeża bez śladów osadnictwa, będącego w owym czasie dużym kompleksem leśnym. Cmentarzyska kurhanowe ze skrzyniami kamiennymi, będące pozostałościami osadnictwa w omawianym czasie, znane są z rejonu ujścia rzek Pada (Kuura, Kelleraugu, Loobu, Ilumae, Vatku), Jagala i Pirita (M. Schmicdehelm, 1955, s. 179; 1956, s. 174). Nic spotyka się podobnych obiektów w^r górnych biegach tych rzek, powyżej 10 km od ich ujścia. Wskazuje to, iż zasiedlenie pobrzeży Zatoki Fińskiej, nic oznaczało wejścia osadników w głąb leśnych masywów Estonii Centralnej. Wyjątek stanowią brzegi jeziora Vórtsjarv (M. Schmiedehelm, 1955, s. 188; J.J. Seli-rand, 1969, s. 383).

Wschodnie pobrzeża Zatoki Ryskiej, ze skupieniami w rejonie jeziora Burtnijeki i wzdłuż rzek Gauji i Ogre, zasiedlone zostały w ciągu ostatnich wieków p.n.e. Znajdowane w kurhanach ze skrzyniami kamiennymi naczynia, posiadają powierzchnie zdobione odciskami tkanin (J. Graudonis, 1967, s. 42), lub formy zbliżone do ceramiki z południow-o-zachodniej Finlandii i Wysp Alandzkich typu Ottcrbode (K. Meinander, 1954a, tabl. 19a-g). Wskazywać to może bądź na kierunki przybycia osadników, bądź też na istnienie ścisłych powiązań, może natury handlowej, między mieszkańcami tych rejonów (ryc. 7).

W dalszym jednak ciągu najsilniejsze skupienia osadnicze istniały wzdłuż dolnego biegu Dźwiny (J. Ozols, 1969, s. 52 n), dochodząc od południa do środkowego biegu rzeki Liclupe. Jak wynika z analizy źródeł archeologicznych pochodzących z ostatnich wieków przed naszą erą i pierwszych wieków naszej ery, na wschodnich wybrzeżach Bałtyku powstała specyficzna strefa osadniczo-kulturowa. Obejmowała wschodnią Szwecję, Gotlandię, południowo-zachodnią Finlandię i północną Estonię. Twórcy tej strefy kulturowej mieszkali w niewielkich osiedlach, lokowanych w miejscach o naturalnych

Ryc. 7. Rejony występowania grobów ze skrzyniami kamiennymi w ostatnich wiekach pne. (S. I-aul, 1985)

walorach obronnych (wyspy na rzekach i jeziorach, półwyspy lub zatoki, wydzielone wzniesienia morenowe), często dodatkowo otoczonych wałami usypanymi z ziemi. Zajmowali się hodowlą, uprawą ziemi, rybołówstwem, myśliwstwera leśnym i wymianą towarów w handlu lokalnym i dalekosiężnym. Zmarłych swych chowali w obrębie cmentarzysk, pod kurhanami o nasypach kamienno-ziemnych, spalonych lub niespalonych. Nowym zjawiskiem w życiu mieszkańców tej strefy było stopniowe, lecz konsekwentne upowszechnianie żelaza do wyrobu broni, narzędzi i ozdób. Reprezentatywne przedmioty wyrabiane z żelaza, to proste noże, siekierki z tulejką, bransolety i szpile o główkach zwiniętych w kółko (A. Hackman, 1913, s. 91n; M. Schmiedehclm, 1955, s. 186 n). Wcześniej, bo w II w. p.n.e., upowszechnienie umiejętności wyrobu przedmiotów z żelaza miało miejsce w zachodniq