47725 Zdjęcie1161

i woluntarystycznym. traktującym łeczną jako następstwo aktów woli

----    ----“ww wolt jednostek

juuuj    u.------ . - . -

społecznych, nie zaś w stanach świadomości indywidualnej" **, Tarde’a natomiast dokładnie

i pomijających wpływ czynników obiektywnych. z drugiej zaś — przeciwko wszelkim odmianom klasycznego determinizmu, zakładającego, ii wpływ ten będzie wszędzie i zawsze taki sam. Otóż w życiu społecznym nie jest tak. że te same warunki wywołują takie same zachowania się jednostek; nie jest również tak, że identyczne zachowania się jednostek powodują identyczne zmiany warunków. Thomas i Znaniecki uważają, że „(...) przyczyną społecznego czy indywidualnego zjawiska nigdy nie Jest inne społeczne czy indywidualne zjawisko, ale zawsze połączenie jednego i drugiego" **. Należy przypuszczać, że autorzy zabierają tu głos w dyskusji, w której stanowisko Durkheima było następujące „(...) przyczyny faktu społecznego należy szukać wśród wcześniejszych faktów

przeciwne.

{Najważniejsze pojęcia, jakimi — rozwijając swą teorię przyezynowości społecznej — posługują się Thomas i Znaniecki, to pojęcia wartości i postawy. Pierwsze obejmuje „obiektywne kulturowe elementy życia społecznego”; drugie — „subiektywne cechy charakterystyczne członków grupy społecznej^JDopiero uwzględnienie jednych i drugich pozwala, zdaniem Thomasa i Znanieckiego, zadowalająco wyjaśnić mechanizmy zmiany społecznej. JW związku z tym uzupełniającymi się, choć wyraźnie odrębnymi, częściami „teorii społecznej” okazują się socjologia i psychologia społeczna.

„Przez wartość społeczną — pisali Thomas i Znaniecki — rozumiemy wszelki przedmiot

« CHP, t. I, s. 69.

** E. Durkheim, Zasady metody socjologiczne i ur

------ wu»o_._ii!_'* war.

posiadający empiryczną treść, dostępną człon-    J

kora grupy społecznej, oraz znaczenie, wskutek    3

którego jest on lub nuże być obiektem działalności. W ten sposób artykuł żywnościowy, in-    ■

strument, moneta, utwór poetycki, uniwersytet, mit, teoria naukowa są wartościami społecznymi (...) Społeczna wartość jest w tych rozważaniach przeciwstawiona rzeczy naturalnej, która zawiera treść, ale pojmowana jako część przyrody, w oderwaniu od człowieka, nie ma znaczenia dla ludzkiej działalności, jest traktowana jako * bezwartościowa*; kiedy rzecz naturalna nabiera znaczenia przez wejście w sferę życia ludzkiego, staje się tym samym społeczną wartością. I, oczywiście, wartość społeczna może mieć wiele znaczeń, ponieważ może dotyczyć wielu rodzajów działalności".

Natomiast „(...) przez postawę rozumiemy proces indywidualnej świadomości, która urabia rzeczywistą lub możliwą działalność jednostki w świecie społecznym (...) Postawa jest (...) indywidualnym odpowiednikiem wartości społecznej; działalność, w jakiejkolwiek formie, stanowi łączącą je więź. Przez swoje odniesienie do działalności, a tym samym do indywidualnej świadomości, wartość różni się od rzeczy naturalnej. Przez swoje odniesienie do działalności, a tym samym do świata społecznego, pojęcie postawa różni się od pojęcia stan psychiczny (...) Postawa jest procesem psychologicznym, traktowanym zasadniczo w odniesieniu do świata społecznego, do świata społecznych wartości" **.

Te cytaty, wyrwane ze swego kontekstu, pozostawiają niewątpliwie sporo niejasności. Niestety, nawet najbardziej drobiazgowa analiza Chłopa polskiego nie byłaby w stanie całkowicie ich rozproszyć. Oba kluczowe terminy są terminami zbiorczymi, obejmującymi rozległą problematykę socjologiczną i psychologiczną,