51260 IMG05

562 V. Teoria opodatkowania

Po trzecie, opodatkowanie pewnych kategorii dochodu może być i dziej kosztowne od opodatkowania innych. Powszechnie uważa się, że |j^5t' ty administracyjne związane z nałożeniem podatku od kapitału są ^ nie wyższe od kosztów wynikających z opodatkowania pracy. p₀ ^5 wynika to z trudności rozróżnienia dochodu i kapitału. Na przykład n? ności na rzecz właścicieli kapitału mogą być „dochodem” (dywidend, lub „kapitałem” (zwrotem wcześniej zainwestowanych funduszy) J strumienie dolarów wyglądają tak samo. Jeśli prawo podatkowe traktuj³ te płatności odmiennie, to podatnicy zinterpretują dolaiy w odpowie/ sposób. Rząd musiałby sformułować zawiłe przepisy, które jednak tyH₀ częściowo rozwiązałyby problem.

Koszty administracyjne podniesienia podatków (w przeliczeniu m jednego dolara dodatkowych dochodów budżetowych) dla małych przed, siębiorstw mogą być większe niż dla wielkich korporaqi. Koszty administracyjne związane z podatkiem od wartości dodanej, w dochodach z którego większy udział mają duże przedsiębiorstwa wytwarzające znacz-ną część wartości dodanej w gospodarce, są mniejsze niż koszty administracyjne dotyczące podatku od sprzedaży (obrotowego), który obciąża jedynie sprzedaż końcową ogromnej liczby sklepów detalicznych.

Elastyczność

Zmieniające się warunki gospodarowania wymagają zmian stawek podatkowych. W przypadku niektórych rodzajów podatków dostosowania są łatwe, w innych wymagają długotrwałych debat politycznych, a w jeszcze innych następują automatycznie.

Automatyczna stabilizacja. Kiedy gospodarka zmierza ku recesji, zmniejszenie dochodów podatkowych może być niezwykle pożądane, gdyż pozwala dostarczyć gospodarce potrzebnego bodźca ożywiającego. Pizy stabilnych cenach progresywny system podatkowy zapewnia „automatyczną” stabilizację. Gdy dochody maleją na skutek recesji, przeciętna stawka podatkowa się obniża - jednostki płacą podatki według niższych stawek podatkowych, ponieważ ich dochody są niższe. Z drugiej strony, gdy dochód rośnie, rośnie też przeciętna stawka podatkowa. Zanim progi podatkowe zostały zindeksowane (czyli dostosowane do inflacji) w 1981 r., w czasie trwania stagflacji - tzn. gdy gospodarka przeżywała recesję, a mimo to utrzymywała się w niej inflacja - przeciętna stawka podatkowa wzrastała, chociaż do wyprowadzenia gospodarki z recesji potrzebna była niższa stawka. Indeksaga przyczynia się więc do stabilizacji wówczas, gdy ceny podczas recesji rosną. W okresach ekspansji połączonej z inflacją indeksacja zmniejsza skuteczność mechanizmu stabilizacyjnego podatku dochodowego jako czynnika automatycznej stabilizacji koniunktury.

Polityczne trudności dostosowywania stawek. O ile zmiany sta-Hg podatkowych uważa się na ogół za celowe, o tyle próby dostosowania stawek podatku dochodowego często wywołują w Stanach Zjednoczonych gorące debaty polityczne. Które stawki należałoby podnieść, pamiętając o ogromnej złożoności obowiązującego prawa podatkowego? Czy wszystkie stawki należy podwyższyć proporcjonalnie? A może do tej pory bogaci lub biedni ponosili niewspółmiernie duży ciężar podatkowy i ich podatki należy podnieść mniej niż proporcjonalnie? W istocie nie wiadomo nawet, jak powinno się oceniać sprawiedliwość proponowanych reform. Czy bardziej sprawiedliwe byłoby zmniejszenie opodatkowania jednostek o różnych dochodach o tę samą kwotę wyrażoną w dolarach, czy też o tę samą wielkość wyrażoną procentowo? Czy należy się skoncentrować na przeciętnych stawkach podatkowych płaconych przez jednostki, czy na ich krańcowych stawkach podatkowych? Czy reformę podatkową można uznać za sprawiedliwą, gdy obniży się przeciętną stawkę płaconą przez rodzinę z jedną osobą pracującą zarobkowo, ale zwiększy przeciętną stawkę dla rodziny z dwiema osobami pracującymi zawodowo? Czy powinno się obniżyć stawkę opodatkowania kapitału, aby zachęcić do oszczędzania, czy też ją podwyższyć, gdyż posiadaczom kapitału łatwiej jest ponosić ciężary podatkowe?

Polityczne trudności dostosowywania podatku dochodowego powinny być porównane np. z tymi, które pojawiają się przy dostosowywaniu podatku majątkowego. Z podatkiem majątkowym wiąże się wiele problemów natury administracyjnej, z których nie najmniejszym jest określenie wartości różnych składników majątku. Mimo to ma on jedną zaletę, a mianowicie dostosowania stawek podatkowych dokonywane są co roku w prosty sposób, jako funkcja zmian dochodów podatkowych potrzebnych do zapewnienia lokalnych usług publicznych.

Tempo procesu dostosowań. Ostatnim ważnym aspektem „elastyczności” systemu podatkowego z punktu widzenia stabilizowania gospodarki jest synchronizacja w czasie szybkości, z jaką można wprowadzić zmiany istniejącego kodeksu podatkowego, oraz opóźnień w poborze podatków (dochodów budżetowych). Jeśli fluktuacje w gospodarce są gwałtowne, to opóźnienia te mogą ograniczyć skuteczność np. podatku dochodowego jako narzędzia stabilizowania gospodarki. Zawsze istnieje zagrożenie, że przy dostatecznie dużych opóźnieniach podatki wzrosną właśnie wtedy, gdy gospodarka potrzebuje ich obniżenia i vice versa.

Odpowiedzialność polityczna

Szeroko akceptowaną wartością polityczną jest przekonanie, że państwo nie powinno wykorzystywać nieświadomości obywateli. W odniesie-